Podlasie: monaster w Zwierkach

W pogoni za ciszą i spokojem,

czyli coś niecoś o życiu klasztornym

W poszukiwaniu ciszy i ukojenia dla zabieganego ciała i skołowanej duszy, zdecydowanie wybieram Podlasie. I nie dlatego, że tam nic się nie dzieje. Wprost przeciwnie. Atrakcji tam jest tyle, że nie starczyłoby mi czasu na opisanie wszystkiego. Dlatego dawkuję sobie i Wam tę przyjemność.

A gdzie najlepiej znaleźć tę ciszę, jeśli nie w świątyni? Otóż Podlasie to głównie prawosławie, więc moim celem staje się jedna z cerkwi w miejscowości niedaleko białoruskiej granicy.

Zwierki. Tak nazywa się to miejsce. Jest znane z dwóch powodów. Po pierwsze tu urodził się jeden ze świętych prawosławia, o którym napiszę później. Po drugie we wsi funkcjonuje żeński klasztor, który z zewnątrz nie wyróżnia się niczym szczególnym, za to środek cerkwi wzbudził mój podziw. Widziałam już takie budowle zarówno w Rumunii jak i na Ukrainie, ale do Zwierek mam zdecydowanie najbliżej. W tym przypadku potwierdza się reguła, że „cudze chwalicie, swego nie znacie”. Poprawiam się więc, zapraszając Was dziś do miejsca, które może ktoś z Was odwiedzi lub też miał to szczęście, że już tam był.

Zwierki - cel wiosennej wycieczki

Po drodze przejeżdżam przez Zabłudów. Puszczę Błudowską otrzymał przed 1525 r. Aleksander Chodkiewicz z ręki króla Zygmunta Starego. Powstał tu dwór, a Grzegorz Chodkiewicz rozwinął miasto (które już wtedy oparte było na prawie magdeburskim) dzięki pozwoleniu na targ i dwa jarmarki. Ten sam Grzegorz był fundatorem kościoła parafialnego (dziś pod wezwaniem śśw. Apostołów Piotra i Pawła)  i cerkwi prawosławnej. Obie budowle znajdują się naprzeciw siebie na zabłudowskim rynku, który dziś jest skrzyżowaniem ulic. Po Chodkiewiczach, dobrami zabłudowskimi rządzili Sapiehowie, potem Sanguszkowie aż wreszcie Radziwiłłowie.

W Zabłudowie znajdował się męski klasztor prawosławny, funkcjonujący od I poł. XVII w. do 1824 r. Powstał przy istniejącej od 1567 r. cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej, której fundatorami byli Janusz i Maria Radziwiłłowie. Schronienie miało tu 12 mnichów, którzy prowadzili szpital oraz niższą szkołę duchowną. Monaster nigdy nie przyjął postanowień unii brzeskiej. W XVII i XVIII w. stanowił jeden z najważniejszych ośrodków prawosławnych na Podlasiu. Obecnie jest to cerkiew parafialna pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, która powstała w latach 1847-1855.

Kościół parafialny pod wezwaniem śśw. Apostołów Piotra i Pawła przy zabłudowskim rynku

Cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny w Zabłudowie

Po paru chwilach widzę ponad zieloną przestrzenią pola budynki żeńskiego klasztoru w Zwierkach. Jest wciąż w budowie, ale już teraz widać gospodarność sióstr.

Zabudowania klasztorne w Zwierkach

Klasztor żeński w Zwierkach

Stoję przed bramą wejściową. Jeszcze stoją rusztowania, widać zwaloną ziemię, obok stoją równo poukładane cegły… Praca wre. 

Brama wejściowa

Zabudowania klasztorne

W podcieniach cerkwi pod wezwaniem św. Gabriela Zabłudowskiego

Cerkiew pod wezwaniem św. Gabriela Zabłudowskiego

Zaglądam więc, do środka, uprzednio zakrywając głowę szaliczkiem zdjętym z szyi. Taka mała uwaga: jeśli odwiedzasz prawosławne cerkwie i jesteś kobietą – ZAWSZE ZAKRYWAJ GŁOWĘ. O stosownym ubiorze, typu zakryte kolana i ramiona oraz odpowiednie obuwie nie wspomnę, bo to chyba jasne.

Wewnątrz świątyni

Monaster Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy to jeden z pięciu żeńskich klasztorów w Polsce. Przełożoną klasztoru jest ihumenia Anastazja Charkiewicz. Klasztor stanowi 30 sióstr, w tym 22 to mniszki.

Cerkiew w monasterze żeńskim w Zwierkach

Wychodzi jedna z sióstr, wita się i opowiada o monasterze, jego historii a także o życiu we wspólnocie. Opowiada tak ciekawie, że przez chwilę zapominam gdzie jestem. A stoję przecież po środku świątyni.

Początek tej wspólnoty to klasztor w Krasnymstoku (obecnie Różanystok). W 1901 r. został założony przez ihumenię Helenę. Rozwinęła ona monaster, siostry zajmowały się posługą na rzecz dzieci, sierot, biednych osób, chorych i głodnych, prowadząc przytułek, szpital czy jadłodajnię.

Aż przyszła I wojna światowa. Klasztor ewakuowano w okolice Moskwy, natomiast Niemcy urządzili w cerkwi stajnię i skład paszy dla koni. W 1918 r. wycofujący się okupanci przekazali zajęte budynki Kościołowi Rzymskokatolickiemu, a ten rok później przekazał je Salezjanom.

Z uwagi na toczącą się w Rosji wojnę domową, ihumenia Helena wróciła z siostrami do Różanegostoku, jednakże zabudowania należały już do Salezjanów, którzy nie zgodzili się na pobyt sióstr. Udały się one do Grodna, a potem w inne miejsca.

Żyrandol a za nim fragment ikonostasu

Żyrandol a nad nim kopułka cerkwi

Kopułka cerkwi oraz sufit i ściany, pokryte są polichromiami

Dopiero rok 1993 okazał się przełomowy. Dwie nowicjuszki, Anna Charkiewicz i Anna Dziemiach, które odbywały nowicjat w monasterze Opieki Matki Bożej we Francji, uczyły się życia monastycznego, by w przyszłości odtworzyć krasnostocki klasztor. Po powrocie do Polski mniszki zamieszkały przy soborze św. Mikołaja w Białymstoku pod duchową opieką arcybiskupa Sawy. Z jego też ręki przyjęły imiona: Anastazji (Anna Charkiewicz) oraz Atanazji (Anna Dziemiach).

Dekretem arcybiskupa Sawy z 25 stycznia 1993 r. został otwarty Prawosławny Żeński Dom Zakonny Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Białymstoku – Dojlidach, gdzie mniszki mieszkały do 2008 r. 28 kwietnia 1996 r. ten sam arcybiskup Sawa położył kamień węgielny pod cerkiew Św. Męczennika Gabriela we wsi Zwierki koło Zabłudowa. Trzy lata później nastąpiło poświęcenie krzyża, umieszczonego na kopule cerkiewnej.

Wnętrze świątyni. Kwadratowe lub prostokątne miejsca na świeczki wotywne przeznaczone są dla świec za dusze zmarłych

Górny fragment ikonostasu

Część dolna ikonostasu

We wnętrzu cerkwi

W 2008 r. siostry przeniosły się na stałe do Zwierek. W 2009 r. bracia z monasterów w Jabłecznej (pisałam o nim TUTAJ) oraz Supraśla, pomogli w zagospodarowaniu terenu wokół monasteru. Myślę, że za kilka lat będzie tam pięknie. Na razie wygląda wszystko nieco surowo.

Budowę cerkwi ukończono w 2012 r. W 2014 r. ukończono budowę wolnostojącej dzwonnicy. Świątynia została konsekrowana 20 października 2012 r. przez metropolitę Sawę oraz innych, wysoko postawionych duchownych prawosławnych.

Polichromie i ikony cerkiewne

Polichromie i ikony cerkiewne

To, co zachwyca mnie najbardziej to wnętrze świątyni. Zwykle mroczne, ale to jednak jest dość jasne. Ikonostas i ikony w ogóle, piszą siostry z pomocą ojca Romana, sprowadzonego z Moskwy. Polichromie zaś wykonali ikonografowie z Moskwy. Nie jest to łatwe zadanie. Wymaga skupienia, ćwiczy cierpliwość, wymaga sprawnej ręki i ćwiczy stawy w palcach. Trzymanie przez długi czas pędzelka w palcach nie jest wcale taką prostą czynnością, jak by mogło się wydawać. W dodatku czasem się leży, czasem stoi a czasami kuca. To dopiero gimnastyka!

Postacie świętych namalowane z dużą dokładnością

Freski naścienne...

...przedstawiają postacie świętych...

... lub sceny biblijne

Jeden z fresków

Święci jak malowani :)

Życie w klasztorze nie jest łatwe, choć siostry nie narzekają. Wiele się modlą, czas między nabożeństwami wykorzystują na sprzątanie, czytanie, malowanie ikon itp. Nie jedzą mięsa, raczej nie korzystają z telefonów komórkowych czy facebooków, wstają wcześnie rano. Dwa razy do roku, na święta rodzina może odwiedzać mniszki. Także i one mogą opuścić klasztor, by spotkać się z krewnymi w ich domach. Ale o tym kto i kiedy może wyjechać, decyduje matka przełożona, czyli ihumenia. Życie monastyczne to praktyczne odcięcie się od życia doczesnego. Siostry nie pozwalają sobie na tęsknotę za domem. Mamą jest dla nich matka przełożona, najbliższą rodziną – inne siostry z klasztoru. Trudne i twarde życie, ale zawsze jest to wybór samych kobiet…

Tu spoczywają relikwie świętego Gabriela Zabłudowskiego

Wnętrze cerkwi

Wnętrze cerkwi

Wychodzę przed cerkiew św. Gabriela. Wciąż jest cicho, choć z zabudowań klasztornych dochodzą różne dźwięki. Siostry poukrywały się przed wzrokiem turysty.

Pora grzecznie opuścić mury klasztorne. Jeszcze na chwilę podjeżdżam w jedno miejsce w lesie, związane z osobą świętego Gabriela. Warto tu wspomnieć o tej postaci.

Gabriel Zabłudowski, a właściwie Gabriel Gowdel urodził się prawdopodobnie 22 marca lub 1 kwietnia 1684 r. w Zwierkach. Przyszedł na świat w rodzinie prawosławnych chłopów. Mając 6 lat, kiedy na krótko pozostał bez opieki matki, został uprowadzony i w nieznanych okolicznościach, prawdopodobnie 3 maja 1690 r., zamordowany. Mówi się, że porwał go Żyd Szutka, by mały chłopiec stał się ofiarą mordu rytualnego. Człowiek ten jednak został oczyszczony z zarzutów. Powiada się, że chłopczyk poddawany był torturom, a kiedy zmarł z wykrwawienia, jego ciało porzucono w lesie, w pobliżu Zwierek. Zanim go odnaleziono, pilnowały chłopca psy, które odpędzały od zwłok ptaki. Mały Gowdel został pochowany przy cerkwi położonej przy drodze ze Zwierek do Białegostoku.

Miejsce gdzie odnaleziono ciało świętego Gabriela

Napis na krzyżu upamiętniającym 

W 1720 r. w czasie epidemii dżumy, w pobliżu grobu Gabriela chowano dzieci zmarłe na skutek zarażenia „morowym powietrzem”. W czasie jednego z pogrzebów, przez przypadek rozkopano grób świętego. Wtedy to okazało się, że ciało chłopca nie uległo rozkładowi. Odtąd zaczęła się wędrówka świętego od jednej świątyni do drugiej. Co gorsza ciało jego, dzielono na części, by w każdym miejscu pozostały jego relikwie. Od września 1992 r. główne relikwie Gabriela znajdują się w soborze św. Mikołaja w Białymstoku. Opiekę nad nim sprawują mniszki z monasteru w Zwierkach. Docelowo ciało świętego ma zostać przeniesione właśnie do rodzinnej wsi do cerkwi pod wezwaniem św. Gabriela Zabłudowskiego, którą właśnie chwilę temu podziwiałam.

Gabriel Gowdel został kanonizowany w 1820 r. Jego kult obecny jest wśród prawosławnych na Podlasiu i na Białorusi. Jest patronem Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Polsce. Na ikonach święty przedstawiany jest z krzyżem w dłoniach, w białej, długiej koszuli, stojący boso na piasku lub trawie.

Dla mnie, po zapoznaniu się z jego historią, zawsze będzie małym chłopcem, którego ktoś okrutnie skrzywdził, pozbawiając życia w bestialski sposób.

Tablica z żywotem świętego Gabriela, napisanego w trzech językach

Dzień powoli chyli się ku zachodowi. Pora wyruszyć w drogę powrotną do domu. Na mojej mapie Podlasia znów mogę zaznaczyć kolejne wspaniałe miejsce. I polecam je każdemu, kto chce choć przez chwilę poczuć jak pachnie i smakuje święty spokój.

Do zobaczenia!

Koniec