Co
wspólnego ma zamek
w Reszlu z
czarownicą,
czyli o
zgłębianiu średniowiecznych tortur
Reszel.
Niewielkie miasto w województwie warmińsko-mazurskim, położone na Warmii.
W 1241 r.
Krzyżacy zdobyli gród pruskiego plemienia Bartów, którzy w owym czasie tu urzędowali.
Już wtedy gród nosił staropruską nazwę Resel. Wzniesiono w tym miejscu
strażnicę. W XIII w. papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i
ustanowił diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Ale przez
ciągłe najazdy Jaćwingów i Litwinów, ziemie wokół Reszla mogły przejść pod
panowanie biskupów dopiero pod koniec XIII w. Reszel w 1254 r. przypadł w
udziale biskupowi warmińskiemu, a w dokumentach pisanych funkcjonował pod nazwą
„castrum Ressel”.
Monitoring w Reszlu - 24h/dobę w okresie wiosenno-letnim
W 1300 r.
mieszczanie z Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową . Dzięki prężnemu
rozwojowi osady, można było wystawić przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim
(a więc nie obciążone przynależnością wojskową do biskupów i z większymi
prawami dziedziczenia – mogły domy i ziemię dostać w spadku także córki, w
przeciwieństwie do prawa magdeburskiego, gdzie dziedziczyli tylko synowie, a
jak ich nie było, to majątek wracał do biskupa). Zaczęto budować miasto, które
zachowało swój średniowieczny układ. W 1372 r. rozpoczęła się budowla murów
obronnych z trzema bramami. W tym też czasie miasto było trzecim co do
wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim. Fragment zachowanych dziś murów obronnych
pochodzi z XIV w. A tuż przy murach można odnaleźć most gotycki, tzw. Most
Rybacki z XIV w. Tu stała dawniej Brama Rybacka. Most przerzucony jest nad
rzeką Sajną, która przepływa przez Reszel. W średniowieczu wybudowano tu kanał
wodny, doprowadzający wodę pitną do miasta. Ciekawostką jest, że miasto jeszcze
do niedawna używało tego kanału, zanim nie wprowadzono współczesnej kanalizacji
wodociągowej.
Sajna
Odrestaurowany most gotycki
Most nad Sajną. Tuż za nim znajdują się zachowane mury dawnego miasta
Po bitwie
pod Grunwaldem, Reszel był tylko przez chwilę pod panowaniem Władysława
Jagiełły. Zakon przekazał miasto biskupom warmińskim dopiero w 1462 r.
Po wojnie
trzydziestoletniej Warmia przeszła pod panowanie polskiego króla i miasto stało
się granicznym. Wtedy też rozbudowano system obronny miasta. Największy rozkwit
Reszla przypada na epokę Baroku. Funkcjonowały tu liczne warsztaty złotnicze i
pracownie malarskie.
Potop
szwedzki łaskawie obszedł się z Reszlem, choć pewne zniszczenia być musiały. W
1655 r. miasto było na tyle bogate, że pozwoliło to na wykupienie się spod
władzy biskupów. Ostatnim biskupem warmińskim, który rezydował na zamku, był
Ignacy Krasicki (tak, tak, ten sam, co tworzył bajki i satyry a także pierwszą
w Polsce powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, osobowość doby
Oświecenia).
Po I
rozbiorze Polski Reszel przeszedł w ręce pruskie. Zamek został przekształcony
na magazyn zboża i spirytusu, a na początku XIX w. pożary mocno zniszczyły
miasto, po których trudno dziś doszukiwać się świetności budowli.
Zamek w Reszlu i resztka murów obronnych
Podczas II
wojny światowej miasto nie ucierpiało. Zostało oswobodzone przez Armię
Czerwoną. Już w 1946 r. zatwierdzono administracyjnie obecną nazwę miasta.
Tyle
historii. Pora przekonać się jak z bliska wygląda miasto i zamek. I choć tego
dnia było upalnie, to wewnątrz murów nie czuło się gorąca. Chyba, że od emocji,
wywołanych oglądaniem tam zgromadzonych przedmiotów. Chodźmy zatem do warowni.
Zamek w Reszlu. W dawnym kościele ewangelickim mieści się galeria sztuki współczesnej
Przed wejściem do warowni
Zamek
biskupów warmińskich wybudowany był w latach 1350-1401. Był to cel
wielokrotnych najazdów i oblężeń wojsk polskich i krzyżackich. W XIX w. stał
się więzieniem, a obecnie jest to oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, a
także hotel i restauracja.
Część hotelowa zamku
Część hotelowa zamku
Budowla
należała do tzw. zamków biskupich. Drewnianą strażnicę spalili Krzyżacy, by
odbudować później gródek w postaci drewniano – ziemnej warowni. Przetrwała ona
do XIV w. Z powodu rozwijającego się miasta postanowiono wznieść zamek, który
byłby bastionem obronnym w obliczu zagrożenia. Była to czworoboczna budowla.
Najpierw powstał od strony wschodniej. Z pozostałych stron dziedziniec
zamknięto ceglanym murem, a wjazd na zamek był w części zachodniej. Wzniesiono
też potężną, cylindryczną wieżę. Grubość muru na jej najwyższych kondygnacjach
przekraczała 4 m. Wieżę przystosowano w XVI w. do broni palnej, umieszczając
okienka strzelnicze. W XIV w. rozbudowano bramę wjazdową, zabezpieczoną
czworoboczną wieżą, wysuniętą nieco przed mur. Wyposażono ją w opuszczaną
kratę, schowaną we wnęce, nad którą znajdowały się pokoje straży.
Brama wjazdowa na zamek
Opuszczana krata nad wejściem
Wieża bramna, w której miała swe pokoje straż zamkowa
Wieża nad wjazdem na zamek - widok z baszty
Na przełomie
XIV i XV w. wzniesiono od południa nowy budynek mieszkalny. Mieściły się w nim
piwnice, w których trzymano zapasy żywności. Na parterze była kuchnia,
spiżarnia i zbrojownia. Wyżej – pokoje mieszkalne, sprawującego pieczę nad
zamkiem, burgrabiego. Najwyższą kondygnację przeznaczono na magazyny i
spichlerz.
Skrzydło
południowe miało charakter reprezentacyjny.
Na I piętrze były komnaty biskupa i refektarz, a także kaplica. Funkcję
łączników pomiędzy skrzydłami stanowiły murowane krużganki.
W XV w.
zamek zmodernizowano i dodano mur
okalający założenia zamkowe. W XVI w. warownię przekształcono w rezydencję. Tym
samym zamek przestał pełnić funkcję militarną. Od tej pory rezydowali tu
biskupi warmińscy.
Na reszelskim zamku
Widok na wejście na zamek i dziedziniec ze studnią
Na dziedzińcu zamku - widok na basztę
Jak już
wcześniej wspomniałam, po I rozbiorze Polski, królowie pruscy utworzyli na
zamku więzienie. W latach 20. XIX w. południowe skrzydło zaadoptowano na
kościół ewangelicki, w którym teraz mieści się galeria sztuki współczesnej.
Wtedy też zamurowano wiele okien i drzwi. Rozebrano też mury obronne, bramę
wjazdową i jedną basztę, by odbudować miasto po pożarach i działaniach
wojskowych. Już w międzywojniu podjęto się prac rekonstrukcyjnych i
konserwatorskich, które trwają po dzień dzisiejszy.
Zejście do lochów
Wejście na basztę
Widok z zamku na Cerkiew Przemienienia Pańskiego
Widok z zamku na rynek Reszla. W środku ratusz (budynek z sygnaturką)
Mury i baszty reszelskiego zamku
Na najwyższej kondygnacji baszty
Widok z baszty na rynek
Na samej górze baszty
Piętro baszty i wyeksponowane dyby
Murowany krużganek zamku
Na krużganku
Widok z krużganków na dziedziniec. Widoczne zamurowane otwory okienne skrzydła, gdzie mieściło się więzienie.
Widok z krużganków na wejście na zamek
Zapas opału na zimę ;)
Mury zewnętrzne zamku
Zagadkowa tablica pamiątkowa, poświęcona polskiemu poecie i geografowi, Wincentemu Polowi. Zagadkowa o tyle, że 1) data śmierci jest omyłkowa, bo Pol zmarł w 1872 r. 2) Nie wiadomo, czy Wincenty w ogóle bywał na zamku, jedyny trop prowadzi do jego ojca - Franciszka Ksawerego Pohla, który był Niemcem urodzonym we wsi Kępa Tolnicka, która mieści się 4 km od Reszla. 3) Być może to na cześć Wincentego, który jako pierwszy użył zwrotu "Pojezierze" na określenie regionów Warmii i Mazur
Moja fascynacja drzwiami... bo każdy musi mieć jakiegoś bzika :)
Przypora baszty, w której mieściła się latryna
Fragment murów im. Wincentego Pola i baszta narożna
Pod przyporą
Na zamku tworzył polski grafik i malarz, Franciszek Starowieyski
Na tę chwilę
w zamku można zwiedzać jedynie wieżę i piwnicę ( bilet wstępu 12 złotych
normalny/2018 r.). Reszta to obiekt hotelarski. W tych dwóch pomieszczeniach
umieszczono średniowieczne narzędzia tortur, od których przechodzą ciarki.
Wyobraźnia ludzi nie miała granic, a nieszczęśnicy rzadko kiedy przeżywali
tortury.
Ława przysięgłych inkwizytorów
Z zamkiem w
Reszlu wiąże się fakt, że oto tutaj 21 sierpnia 1811 r. spalono na stosie
Barbarę Zdunk. Był to ostatni taki przypadek w Królestwie Prus i ostatni w
Europie. Oskarżono kobietę o czary, a także podpalenie zamku w 1807 r. Proces
trwał 3 lata i choć budził pewne wątpliwości, sąd w Królewcu zatwierdził wyrok.
Zanim kobieta została spalona na stosie, została uprzednio uduszona. Ładne mi
miłosierdzie. A kim w ogóle była Barbara Zdunk? Byłą biedną i nieszczęśliwie
zakochaną kobietą. Miała 9 lat jak opuściła rodzinny dom. Już w wieku 17 lat
wdała się w romans, ale poślubiła innego żołnierza, choć małżeństwo rozpadło
się po zaledwie sześciu tygodniach. Mówi się, że miała mnóstwo kochanków, w tym
młodszego od siebie, dwudziestodwuletniego parobka Jakoba Austera. Została
oskarżona o podpalenie domu, w którym mieszkał Auster i rozniecenie, przy
pomocy czarów, pożaru na zamku. Niby w akcie zemsty za nieszczęśliwą miłość.
Prawdą może być fakt, że kobieta mogła być upośledzona umysłowo, a Reszel
podpalili polscy żołnierze armii napoleońskiej. Przez trzy lata, a więc tyle,
ile trwał proces, trzymano kobietę w areszcie, gdzie była regularnie gwałcona
przez obywateli Reszla. Była matką kilkorga nieślubnych dzieci, także dwoje z
nich urodziła w więzieniu. A na koniec uznano ją za winną czarów, pożaru,
nierządu itp. I spalono na stosie jako czarownicę. A to wszystko w czasie,
kiedy ówczesne prawo pruskie nie przewidywało kar w swym kodeksie karnym za czarnoksięstwo!
Nie widzę w tym logiki, za to nieszczęsną kobietę.
Aresztowana Barbara Zdunk
Przedstawione
eksponaty wzdrygają człowiekiem, kiedy poczyta się do czego służyły. Były tak
wymyślne, że wkładanie drzazgi pod paznokieć to przysłowiowy „pikuś”. Niestety
torturowanie ludzi nie należy do przeszłości, na świecie wciąż są one stosowane
jako forma władzy i wyciągania informacji z podejrzanych.
Krzesło czarownic - środek do łamania woli uparcie milczących kobiet, oskarżonych o uprawianie czarów. Krzesła miały różne wymiary, ale zawsze wyposażone były w kolce i zapięcia do utrzymywania ofiary w bezruchu. Znany jest przypadek oskarżonej o czary 57-letniej Marii Wukinetz, która w 1693 r. po siedzeniu bez przerwy przez 11 dni i nocy i mając przypalane stopy, doprowadzona bólem do szaleństwa zmarła, nie przyznając się do stawianych jej zarzutów.
Wymyślne narzędzia tortur często służyły do rozciągania ciał, a także do wyszarpywania piersi obcęgami
Maski hańby. Trzeba było je nosić publicznie przez wiele dni, jako znak kary za występki o mniejszej randze. Maski miały różne formy, ale dziś trudno jest określić, czy swym kształtem nawiązywały do rodzaju winy.
Krzesło inkwizytorskie - oskarżonego sadzano na nim nago, tak, by przy każdym ruchu kolce boleśnie wbijały się w ciało. Tortury trwały wiele godzin i często dodatkowo kat chłostał, przypalał, miażdżył palce lub szarpał obcęgami ciało, by zwiększyć cierpienia ofiary.
Waga czarownic - wedle księży, prawników i lekarzy tylko lekkie kobiety mogły być czarownicami, ponieważ latająca miotła mogła unieść tylko 49,5 kg (!?!) Kobiety przy próbie wagi były rozbierane do naga, rozplątywano im włosy, by upewnić się, że nie ukryły nigdzie niczego, co mogłoby zwiększyć wagę. Jeśli wynik był mniejszy, oskarżone o czary trafiały do sali tortur, gdzie zazwyczaj wyznawały wszystkie swe niecne uczynki, dokonane w zmowie z diabłem.
Dziewica Norymberska, zwana Żelazną Dziewicą - wyglądem swym przypominała bawarską dziewczynę, prototyp tego rodzaju tortur zrodził się w podziemiach sądu w Norymberdze. Skazany był zamykany wewnątrz, a ostre kolce wbijały się w taki sposób, że raniły, ale nie uszkadzały różnych organów życiowych, co sprawiało, że ofiara długo konała. Pierwsze pisemne świadectwo o egzekucji z użyciem Żelaznej Dziewicy datuje się na 1515 r. Wyrok został wykonany na fałszerzu, który konał w niej przez 3 dni.
Wystawa zbroi rycerskiej. Historia rycerstwa europejskiego sięga czasów wczesnego Średniowiecza, a nadawanie godności rycerza było doniosłym wydarzeniem.
Zbroja mitycznego Króla Artura
Eksponaty broni palnej
Eksponaty broni białej, w tym na samym dole legendarny Miecz Excalibur - według legendy ten, kto wyciągnie miecz z kamienia, ten będzie prawowitym królem całej Brytanii. Ta sztuka udała się 12 - letniemu Arturowi. Został królem. Miecz z Kamienia służył do momentu, aż nie złamał się podczas jednej z walk o utrzymanie tronu i pokoju w królestwie. Po tym wydarzeniu Pani Jeziora, zwana Nimue podarowała mu Excalibur, Miecz Światła. Miał być on wieczny i czynić swego właściciela niezwyciężonym.
Kwietniczek na dziedzińcu zamku
Tuż obok
zamku stoi odrestaurowany budynek starej plebanii z XV w. Była to rezydencja
archiprezbitera, przebudowywana ok. 1700 r. oraz w XIX w.
Budynek z lewej strony to stara plebania. Dalej kościół farny w Reszlu
Zamek w
Reszlu to nie jedyna zabytkowa budowla. Warto przespacerować się po uliczkach
miasta. Niestety wiele z budynków aż prosi się o renowację fasad, o
zagospodarowanie terenu, o większe zainteresowanie tym, dokąd przyjeżdżają
turyści.
Zegar słoneczny (?) na jednej z kamienic
Niewątpliwie
wartym zajrzenia jest kościół farny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła.
Zbudowany po 1360 r. a w XV w. dobudowano mu zakrystię i kruchtę. Jeszcze w tym
samym wieku nastąpił pożar miasta. Podczas odbudowy dodano gwiaździste
sklepienie naw. Konsekracja świątyni nastąpiła
3 kwietnia 1580 r. Wtedy pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny oraz
Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1806 r. ponowny pożar i znów odbudowa.
Kościół po raz dugi zostaje konsekrowany 31 maja 1817 r. Wówczas pod wezwaniem
Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Katarzyny. Dwadzieścia lat później
świątynia dostaje nowy hełm wieży z latarnią oraz nowe wyposażenie.
Kościół farny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła
Golgota na ścianie kościoła
Wieża kościoła farnego w Reszlu
Kościół farny pod wezwaniem śśw. Piotra i Pawła
Kościół farny, z lewej stara plebania
W ołtarzu
głównym znajduje się obraz patronów kościoła, autorstwa Antoniego Jana Blanka
(1785 – 1844), pochodzącego z Warmii. Jest to budowla gotycka, trójnawowa, nie
ma zaznaczonego wyraźnie prezbiterium. Od strony zachodniej wybudowano
kwadratową wieżę o wysokości 52 m i o ośmiu kondygnacjach. Możliwość wejścia na
wieżę (za dodatkową opłatą) daje sposobność do zobaczenia nie tylko panoramy
miasta, ale też zabytkowego mechanizmu zegara (1913 r.) i kościelnych dzwonów.
Niestety nie dane mi to było.
Nawa główna kościoła
Ołtarz kościoła w Reszlu
Ambona - autor: Wilhelm Biereichel. Wykonana w 1822 r. Na daszku Czterech Ewangelistów: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan, podtrzymujący kulę ziemską, symbol przykazania Jezusa - idźcie w świat i nauczajcie wszystkie narody. Na szczycie kuli ziemskiej mamy Chrystusa Zbawiciela, wskazującego Niebo tym, którzy stosują w życiu zasady Ewangelii. Pod daszkiem ambony gołębica, czyli symbol Ducha Świętego.
Drzwi prowadzące na ambonę
Organy w farze
Chrzcielnica, której autorem również jest Wilhelm Biereichel. Wykonana w latach 1828 - 1833. Ogrodzenie oparte jest na kolumnach korynckich, wewnątrz dekorowana aniołami i motywami przyrodniczymi.
Na daszku chrzcielnicy Bóg - Ojciec trzyma w swych rękach insygnia władzy: berło i kulę ziemską. Niżej znajduje się Chrystus i jego chrzest oraz gołębica, czyli Duch Święty.
Wewnątrz obraz chrztu Jezusa, namalowany na płótnie, uratowany z pożaru kościoła w 1806 r.
Warto
odnotować też fakt, że przez Reszel, tuż obok kościoła farnego przebiega szlak
św. Jakuba, o czym świadczy wyryta w kamieniu muszla, będąca kierunkowskazem
dla pielgrzymów podążających do grobu jednego z Dwunastu Apostołów w Santiago
de Compostela.
Szlak św. Jakuba obok świątyni
Skoro
jesteśmy przy sakralnych budynkach, to warto rzucić okiem na Cerkiew pod
wezwaniem Przemienienia Pańskiego. To świątynia z XVIII w. Do 1963 r. kościół
był pod wezwaniem św. Krzyża, zwany także gimnazjalnym. Teraz odprawiane są tu
nabożeństwa w obrządku wschodnim greckokatolickim. Pierwszy kościół wybudowali
tu augustianie sprowadzeni do Reszla w 1347 r. Kiedy w XVI . augustianie
opuścili miasto, świątynię przejęli jezuici, którzy otworzyli oficjalnie
kolegium reszelskie. Kościół miał służyć uczącej się młodzieży. W XVIII w.
kościół rozebrano, z powodu pęknięć grożących zawaleniem budynku. Na przełomie
XVIII i XIX w. wybudowano nowy kościół w stylu późnego baroku.
Cerkiew pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego
Zamek reszelski widziany spod cerkwii
Tuż obok
świątyni znajduje się wspomniane kolegium pojezuickie z końca XVIII w. Niestety
bardziej straszy, niż imponuje. Ale kiedyś dumnie stało w mieście.
Budynek dawnego kolegium pojezuickiego
Jak każde
miasto, Reszel posiada rynek. A raczej ryneczek. Malutki placyk, po środku
którego stoi Ratusz. To klasycystyczny budynek z XIX w., posadowiony w miejscu
wcześniejszego, gotyckiego ratusza z XVII w., który spłonął podczas pożaru
miasta w 1806 r. , tego samego, o który została oskarżona Barbara Zdunk.
Ratusz w Reszlu
Średniowieczna studnia miejska
Ratusz
Myślę sobie,
że w Średniowieczu mogłabym być uznana z powodzeniem za czarownicę. Jako młode
dziewczę, ważyłam dokładnie 47 kilo, a więc mniej, niż zakładał limit wagi przy
próbie wagi czarownic. Często też zdarzało mi się (i nadal się zdarza) mówić : „a
nie mówiłam?” Jak nic, czarownica i choć tak mnie niektórzy nazywają, wolę
określenie czarodziejka J
Następnym razem wyczaruję Wam opis jakiś fajnych miejsc, więc oszczędźcie mnie
i nie poddawajcie torturom.
Zatem do
zobaczenia!
