Reszel - tam, gdzie spalono ostatnią czarownicę

Co wspólnego ma zamek

w Reszlu z czarownicą,

czyli o zgłębianiu średniowiecznych tortur

Reszel. Niewielkie miasto w województwie warmińsko-mazurskim, położone na Warmii.

W 1241 r. Krzyżacy zdobyli gród pruskiego plemienia Bartów, którzy w owym czasie tu urzędowali. Już wtedy gród nosił staropruską nazwę Resel. Wzniesiono w tym miejscu strażnicę. W XIII w. papież Innocenty IV zlikwidował biskupstwo pruskie i ustanowił diecezje: chełmińską, pomezańską, warmińską i sambijską. Ale przez ciągłe najazdy Jaćwingów i Litwinów, ziemie wokół Reszla mogły przejść pod panowanie biskupów dopiero pod koniec XIII w. Reszel w 1254 r. przypadł w udziale biskupowi warmińskiemu, a w dokumentach pisanych funkcjonował pod nazwą „castrum Ressel”.

Monitoring w Reszlu - 24h/dobę w okresie wiosenno-letnim

W 1300 r. mieszczanie z Braniewa założyli przy strażnicy osadę handlową . Dzięki prężnemu rozwojowi osady, można było wystawić przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim (a więc nie obciążone przynależnością wojskową do biskupów i z większymi prawami dziedziczenia – mogły domy i ziemię dostać w spadku także córki, w przeciwieństwie do prawa magdeburskiego, gdzie dziedziczyli tylko synowie, a jak ich nie było, to majątek wracał do biskupa). Zaczęto budować miasto, które zachowało swój średniowieczny układ. W 1372 r. rozpoczęła się budowla murów obronnych z trzema bramami. W tym też czasie miasto było trzecim co do wielkości miastem Warmii, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim.  Fragment zachowanych dziś murów obronnych pochodzi z XIV w. A tuż przy murach można odnaleźć most gotycki, tzw. Most Rybacki z XIV w. Tu stała dawniej Brama Rybacka. Most przerzucony jest nad rzeką Sajną, która przepływa przez Reszel. W średniowieczu wybudowano tu kanał wodny, doprowadzający wodę pitną do miasta. Ciekawostką jest, że miasto jeszcze do niedawna używało tego kanału, zanim nie wprowadzono współczesnej kanalizacji wodociągowej.

Sajna

Odrestaurowany most gotycki

Most nad Sajną. Tuż za nim znajdują się zachowane mury dawnego miasta

Po bitwie pod Grunwaldem, Reszel był tylko przez chwilę pod panowaniem Władysława Jagiełły. Zakon przekazał miasto biskupom warmińskim dopiero w 1462 r.

Po wojnie trzydziestoletniej Warmia przeszła pod panowanie polskiego króla i miasto stało się granicznym. Wtedy też rozbudowano system obronny miasta. Największy rozkwit Reszla przypada na epokę Baroku. Funkcjonowały tu liczne warsztaty złotnicze i pracownie malarskie.

Potop szwedzki łaskawie obszedł się z Reszlem, choć pewne zniszczenia być musiały. W 1655 r. miasto było na tyle bogate, że pozwoliło to na wykupienie się spod władzy biskupów. Ostatnim biskupem warmińskim, który rezydował na zamku, był Ignacy Krasicki (tak, tak, ten sam, co tworzył bajki i satyry a także pierwszą w Polsce powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, osobowość doby Oświecenia).

Po I rozbiorze Polski Reszel przeszedł w ręce pruskie. Zamek został przekształcony na magazyn zboża i spirytusu, a na początku XIX w. pożary mocno zniszczyły miasto, po których trudno dziś doszukiwać się świetności budowli.

Zamek w Reszlu i resztka murów obronnych

Podczas II wojny światowej miasto nie ucierpiało. Zostało oswobodzone przez Armię Czerwoną. Już w 1946 r. zatwierdzono administracyjnie obecną nazwę miasta.

Tyle historii. Pora przekonać się jak z bliska wygląda miasto i zamek. I choć tego dnia było upalnie, to wewnątrz murów nie czuło się gorąca. Chyba, że od emocji, wywołanych oglądaniem tam zgromadzonych przedmiotów. Chodźmy zatem do warowni.

Zamek w Reszlu. W dawnym kościele ewangelickim mieści się galeria sztuki współczesnej

Przed wejściem do warowni

Zamek biskupów warmińskich wybudowany był w latach 1350-1401. Był to cel wielokrotnych najazdów i oblężeń wojsk polskich i krzyżackich. W XIX w. stał się więzieniem, a obecnie jest to oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, a także hotel i restauracja.

Część hotelowa zamku

Część hotelowa zamku

Budowla należała do tzw. zamków biskupich. Drewnianą strażnicę spalili Krzyżacy, by odbudować później gródek w postaci drewniano – ziemnej warowni. Przetrwała ona do XIV w. Z powodu rozwijającego się miasta postanowiono wznieść zamek, który byłby bastionem obronnym w obliczu zagrożenia. Była to czworoboczna budowla. Najpierw powstał od strony wschodniej. Z pozostałych stron dziedziniec zamknięto ceglanym murem, a wjazd na zamek był w części zachodniej. Wzniesiono też potężną, cylindryczną wieżę. Grubość muru na jej najwyższych kondygnacjach przekraczała 4 m. Wieżę przystosowano w XVI w. do broni palnej, umieszczając okienka strzelnicze. W XIV w. rozbudowano bramę wjazdową, zabezpieczoną czworoboczną wieżą, wysuniętą nieco przed mur. Wyposażono ją w opuszczaną kratę, schowaną we wnęce, nad którą znajdowały się pokoje straży.

Brama wjazdowa na zamek

Opuszczana krata nad wejściem

Wieża bramna, w której miała swe pokoje straż zamkowa

Wieża nad wjazdem na zamek - widok z baszty

Na przełomie XIV i XV w. wzniesiono od południa nowy budynek mieszkalny. Mieściły się w nim piwnice, w których trzymano zapasy żywności. Na parterze była kuchnia, spiżarnia i zbrojownia. Wyżej – pokoje mieszkalne, sprawującego pieczę nad zamkiem, burgrabiego. Najwyższą kondygnację przeznaczono na magazyny i spichlerz.

Skrzydło południowe miało charakter reprezentacyjny.  Na I piętrze były komnaty biskupa i refektarz, a także kaplica. Funkcję łączników pomiędzy skrzydłami stanowiły murowane krużganki.

W XV w. zamek zmodernizowano  i dodano mur okalający założenia zamkowe. W XVI w. warownię przekształcono w rezydencję. Tym samym zamek przestał pełnić funkcję militarną. Od tej pory rezydowali tu biskupi warmińscy.

Na reszelskim zamku

Widok na wejście na zamek i dziedziniec ze studnią

Na dziedzińcu zamku - widok na basztę

Jak już wcześniej wspomniałam, po I rozbiorze Polski, królowie pruscy utworzyli na zamku więzienie. W latach 20. XIX w. południowe skrzydło zaadoptowano na kościół ewangelicki, w którym teraz mieści się galeria sztuki współczesnej. Wtedy też zamurowano wiele okien i drzwi. Rozebrano też mury obronne, bramę wjazdową i jedną basztę, by odbudować miasto po pożarach i działaniach wojskowych. Już w międzywojniu podjęto się prac rekonstrukcyjnych i konserwatorskich, które trwają po dzień dzisiejszy.

Zejście do lochów

Wejście na basztę

Widok z zamku na Cerkiew Przemienienia Pańskiego

Widok z zamku na rynek Reszla. W środku ratusz (budynek z sygnaturką)

Mury i baszty reszelskiego zamku

Na najwyższej kondygnacji baszty

Widok z baszty na rynek

Na samej górze baszty

Piętro baszty i wyeksponowane dyby

Murowany krużganek zamku

Na krużganku

Widok z krużganków na dziedziniec. Widoczne zamurowane otwory okienne skrzydła, gdzie mieściło się więzienie.

Widok z krużganków na wejście na zamek

Zapas opału na zimę ;)

Mury zewnętrzne zamku

Zagadkowa tablica pamiątkowa, poświęcona polskiemu poecie i geografowi, Wincentemu Polowi. Zagadkowa o tyle, że 1) data śmierci jest omyłkowa, bo Pol zmarł w 1872 r. 2) Nie wiadomo, czy Wincenty w ogóle bywał na zamku, jedyny trop prowadzi do jego ojca - Franciszka Ksawerego Pohla, który był Niemcem urodzonym we wsi Kępa Tolnicka, która mieści się 4 km od Reszla. 3) Być może to na cześć Wincentego, który jako pierwszy użył zwrotu "Pojezierze" na określenie  regionów Warmii i Mazur

Moja fascynacja drzwiami... bo każdy musi mieć jakiegoś bzika :)

Przypora baszty, w której mieściła się latryna

Fragment murów im. Wincentego Pola i baszta narożna

Pod przyporą

Na zamku tworzył polski grafik i malarz, Franciszek Starowieyski

Na tę chwilę w zamku można zwiedzać jedynie wieżę i piwnicę ( bilet wstępu 12 złotych normalny/2018 r.). Reszta to obiekt hotelarski. W tych dwóch pomieszczeniach umieszczono średniowieczne narzędzia tortur, od których przechodzą ciarki. Wyobraźnia ludzi nie miała granic, a nieszczęśnicy rzadko kiedy przeżywali tortury.

Ława przysięgłych inkwizytorów

Z zamkiem w Reszlu wiąże się fakt, że oto tutaj 21 sierpnia 1811 r. spalono na stosie Barbarę Zdunk. Był to ostatni taki przypadek w Królestwie Prus i ostatni w Europie. Oskarżono kobietę o czary, a także podpalenie zamku w 1807 r. Proces trwał 3 lata i choć budził pewne wątpliwości, sąd w Królewcu zatwierdził wyrok. Zanim kobieta została spalona na stosie, została uprzednio uduszona. Ładne mi miłosierdzie. A kim w ogóle była Barbara Zdunk? Byłą biedną i nieszczęśliwie zakochaną kobietą. Miała 9 lat jak opuściła rodzinny dom. Już w wieku 17 lat wdała się w romans, ale poślubiła innego żołnierza, choć małżeństwo rozpadło się po zaledwie sześciu tygodniach. Mówi się, że miała mnóstwo kochanków, w tym młodszego od siebie, dwudziestodwuletniego parobka Jakoba Austera. Została oskarżona o podpalenie domu, w którym mieszkał Auster i rozniecenie, przy pomocy czarów, pożaru na zamku. Niby w akcie zemsty za nieszczęśliwą miłość. Prawdą może być fakt, że kobieta mogła być upośledzona umysłowo, a Reszel podpalili polscy żołnierze armii napoleońskiej. Przez trzy lata, a więc tyle, ile trwał proces, trzymano kobietę w areszcie, gdzie była regularnie gwałcona przez obywateli Reszla. Była matką kilkorga nieślubnych dzieci, także dwoje z nich urodziła w więzieniu. A na koniec uznano ją za winną czarów, pożaru, nierządu itp. I spalono na stosie jako czarownicę. A to wszystko w czasie, kiedy ówczesne prawo pruskie nie przewidywało kar w swym kodeksie karnym za czarnoksięstwo! Nie widzę w tym logiki, za to nieszczęsną kobietę.

Aresztowana Barbara Zdunk

Przedstawione eksponaty wzdrygają człowiekiem, kiedy poczyta się do czego służyły. Były tak wymyślne, że wkładanie drzazgi pod paznokieć to przysłowiowy „pikuś”. Niestety torturowanie ludzi nie należy do przeszłości, na świecie wciąż są one stosowane jako forma władzy i wyciągania informacji z podejrzanych.

Krzesło czarownic - środek do łamania woli uparcie milczących kobiet, oskarżonych o uprawianie czarów. Krzesła miały różne wymiary, ale zawsze wyposażone były w kolce i zapięcia do utrzymywania ofiary w bezruchu. Znany jest przypadek oskarżonej o czary 57-letniej Marii Wukinetz, która w 1693 r. po siedzeniu bez przerwy przez 11 dni i nocy i mając przypalane stopy, doprowadzona bólem do szaleństwa zmarła, nie przyznając się do stawianych jej zarzutów.

Wymyślne narzędzia tortur często służyły do rozciągania ciał, a także do wyszarpywania piersi obcęgami

Maski hańby. Trzeba było je nosić publicznie przez wiele dni, jako znak kary za występki o mniejszej randze. Maski miały różne formy, ale dziś trudno jest określić, czy swym kształtem nawiązywały do rodzaju winy.

Krzesło inkwizytorskie - oskarżonego sadzano na nim nago, tak, by przy każdym ruchu kolce boleśnie wbijały się w ciało. Tortury trwały wiele godzin i często dodatkowo kat chłostał, przypalał, miażdżył palce lub szarpał obcęgami ciało, by zwiększyć cierpienia ofiary.

Waga czarownic - wedle księży, prawników i lekarzy tylko lekkie kobiety mogły być czarownicami, ponieważ latająca miotła mogła unieść tylko 49,5 kg (!?!) Kobiety przy próbie wagi były rozbierane do naga, rozplątywano im włosy, by upewnić się, że nie ukryły nigdzie niczego, co mogłoby zwiększyć wagę. Jeśli wynik był mniejszy, oskarżone o czary trafiały do sali tortur, gdzie zazwyczaj wyznawały wszystkie swe niecne uczynki, dokonane w zmowie z diabłem.

Dziewica Norymberska, zwana Żelazną Dziewicą - wyglądem swym przypominała bawarską dziewczynę, prototyp tego rodzaju tortur zrodził się w podziemiach sądu w Norymberdze. Skazany był zamykany wewnątrz, a ostre kolce wbijały się w taki sposób, że raniły, ale nie uszkadzały różnych organów życiowych, co sprawiało, że ofiara długo konała. Pierwsze pisemne świadectwo o egzekucji z użyciem Żelaznej Dziewicy datuje się na 1515 r. Wyrok został wykonany na fałszerzu, który konał w niej przez 3 dni.

Wystawa zbroi rycerskiej. Historia rycerstwa europejskiego sięga czasów wczesnego Średniowiecza, a nadawanie godności rycerza było doniosłym wydarzeniem.

Zbroja mitycznego Króla Artura

Eksponaty broni palnej

Eksponaty broni białej, w tym na samym dole legendarny Miecz Excalibur - według legendy ten, kto wyciągnie miecz z kamienia, ten będzie prawowitym królem całej Brytanii. Ta sztuka udała się 12 - letniemu Arturowi. Został królem. Miecz z Kamienia służył do momentu, aż nie złamał się podczas jednej z walk o utrzymanie tronu i pokoju w królestwie. Po tym wydarzeniu Pani Jeziora, zwana Nimue podarowała mu Excalibur, Miecz Światła. Miał być on wieczny i czynić swego właściciela niezwyciężonym.

Kwietniczek na dziedzińcu zamku

Tuż obok zamku stoi odrestaurowany budynek starej plebanii z XV w. Była to rezydencja archiprezbitera, przebudowywana ok. 1700 r. oraz w XIX w.

Budynek z lewej strony to stara plebania. Dalej kościół farny w Reszlu

Zamek w Reszlu to nie jedyna zabytkowa budowla. Warto przespacerować się po uliczkach miasta. Niestety wiele z budynków aż prosi się o renowację fasad, o zagospodarowanie terenu, o większe zainteresowanie tym, dokąd przyjeżdżają turyści.

Zegar słoneczny (?) na jednej z kamienic

Niewątpliwie wartym zajrzenia jest kościół farny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła. Zbudowany po 1360 r. a w XV w. dobudowano mu zakrystię i kruchtę. Jeszcze w tym samym wieku nastąpił pożar miasta. Podczas odbudowy dodano gwiaździste sklepienie naw. Konsekracja świątyni nastąpiła  3 kwietnia 1580 r. Wtedy pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny oraz Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1806 r. ponowny pożar i znów odbudowa. Kościół po raz dugi zostaje konsekrowany 31 maja 1817 r. Wówczas pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Katarzyny. Dwadzieścia lat później świątynia dostaje nowy hełm wieży z latarnią oraz nowe wyposażenie. 

Kościół farny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła

Golgota na ścianie kościoła

Wieża kościoła farnego w Reszlu

Kościół farny pod wezwaniem śśw. Piotra i Pawła

Kościół farny, z lewej stara plebania

W ołtarzu głównym znajduje się obraz patronów kościoła, autorstwa Antoniego Jana Blanka (1785 – 1844), pochodzącego z Warmii. Jest to budowla gotycka, trójnawowa, nie ma zaznaczonego wyraźnie prezbiterium. Od strony zachodniej wybudowano kwadratową wieżę o wysokości 52 m i o ośmiu kondygnacjach. Możliwość wejścia na wieżę (za dodatkową opłatą) daje sposobność do zobaczenia nie tylko panoramy miasta, ale też zabytkowego mechanizmu zegara (1913 r.) i kościelnych dzwonów. Niestety nie dane mi to było.

Nawa główna kościoła

Ołtarz kościoła w Reszlu

Ambona - autor: Wilhelm Biereichel. Wykonana w 1822 r. Na daszku Czterech Ewangelistów: Mateusz, Marek, Łukasz i Jan, podtrzymujący kulę ziemską, symbol przykazania Jezusa - idźcie w świat i nauczajcie wszystkie narody. Na szczycie kuli ziemskiej mamy Chrystusa Zbawiciela, wskazującego Niebo tym, którzy stosują w życiu zasady Ewangelii. Pod daszkiem ambony gołębica, czyli symbol Ducha Świętego.

Drzwi prowadzące na ambonę

Organy w farze

Chrzcielnica, której autorem również jest Wilhelm Biereichel. Wykonana w latach 1828 - 1833. Ogrodzenie oparte jest na kolumnach korynckich, wewnątrz dekorowana aniołami i motywami przyrodniczymi.

Na daszku chrzcielnicy Bóg - Ojciec trzyma w swych rękach insygnia władzy: berło i kulę ziemską. Niżej znajduje się Chrystus i jego chrzest oraz gołębica, czyli Duch Święty.

Wewnątrz obraz chrztu Jezusa, namalowany na płótnie, uratowany z pożaru kościoła w 1806 r.

Warto odnotować też fakt, że przez Reszel, tuż obok kościoła farnego przebiega szlak św. Jakuba, o czym świadczy wyryta w kamieniu muszla, będąca kierunkowskazem dla pielgrzymów podążających do grobu jednego z Dwunastu Apostołów w Santiago de Compostela.

Szlak św. Jakuba obok świątyni

Skoro jesteśmy przy sakralnych budynkach, to warto rzucić okiem na Cerkiew pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. To świątynia z XVIII w. Do 1963 r. kościół był pod wezwaniem św. Krzyża, zwany także gimnazjalnym. Teraz odprawiane są tu nabożeństwa w obrządku wschodnim greckokatolickim. Pierwszy kościół wybudowali tu augustianie sprowadzeni do Reszla w 1347 r. Kiedy w XVI . augustianie opuścili miasto, świątynię przejęli jezuici, którzy otworzyli oficjalnie kolegium reszelskie. Kościół miał służyć uczącej się młodzieży. W XVIII w. kościół rozebrano, z powodu pęknięć grożących zawaleniem budynku. Na przełomie XVIII i XIX w. wybudowano nowy kościół w stylu późnego baroku.

Cerkiew pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego

Zamek reszelski widziany spod cerkwii

Tuż obok świątyni znajduje się wspomniane kolegium pojezuickie z końca XVIII w. Niestety bardziej straszy, niż imponuje. Ale kiedyś dumnie stało w mieście.

Budynek dawnego kolegium pojezuickiego

Jak każde miasto, Reszel posiada rynek. A raczej ryneczek. Malutki placyk, po środku którego stoi Ratusz. To klasycystyczny budynek z XIX w., posadowiony w miejscu wcześniejszego, gotyckiego ratusza z XVII w., który spłonął podczas pożaru miasta w 1806 r. , tego samego, o który została oskarżona Barbara Zdunk.

Ratusz w Reszlu

Średniowieczna studnia miejska

Ratusz

Myślę sobie, że w Średniowieczu mogłabym być uznana z powodzeniem za czarownicę. Jako młode dziewczę, ważyłam dokładnie 47 kilo, a więc mniej, niż zakładał limit wagi przy próbie wagi czarownic. Często też zdarzało mi się (i nadal się zdarza) mówić : „a nie mówiłam?” Jak nic, czarownica i choć tak mnie niektórzy nazywają, wolę określenie czarodziejka J Następnym razem wyczaruję Wam opis jakiś fajnych miejsc, więc oszczędźcie mnie i nie poddawajcie torturom.

Zatem do zobaczenia!