Zaproszenie do Raju

Skarby natury,

czyli o tym

jak chciała dusza do raju…

Kiedy chodziłam do podstawówki organizowane były wycieczki szkolne. Hitem były zazwyczaj wyjazdy 5 – dniowe, tzw. zielone szkoły, które ze szkołą, umówmy się, nie miały nic wspólnego. Za to dzieciaki miały praktycznie tydzień wyjęty ze szkolnego życiorysu. Dzięki mojej, niestety nieżyjącej już, wychowawczyni, poznałam górskie eskapady i to właśnie na jednej z takich wycieczek zaczęło się moje wędrowanie. Zamiast siedzieć w dusznych muzeach, my oddychaliśmy świeżym, górskim powietrzem, zamiast spotykać krzyczące kustoszki, my zaznajamialiśmy się z bykiem puszczonym luźno na łące. Nie mówię, że wyjścia do muzeów były złe, ale wówczas bardziej interesowały nas rzeczy praktyczne, jak na przykład umiejętność posługiwania się nożem, tzw. „finką”. Za klasyki szkolnych wycieczek, uchodziły pewne miejsca, jak Wrocław z Panoramą Racławicką, Gdańsk z Żurawiem, Zakopane z Krupówkami, czy Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich. I właśnie jakoś tak się złożyło, że to ostatnie mnie ominęło…  Postanowiłam to nadrobić, bo przecież moja dusza chciałaby do raju, tylko grzechy jej nie dawały do tej pory. A ponieważ teraz byłam całkiem grzeczna, pojechałam do tego magicznego miejsca…

Nie dysponuję samochodem, więc zdałam się na autokar. Najpierw zabrano nas do miejscowości Zagnańsk. 

Kościół w Zagnańsku

Przejazd kolejowy w Zagnańsku

Gdyby ktoś wcześniej zapytał mnie o to, co mi się z tą nazwą kojarzy, pewnie odpowiedziałabym, że kompletnie nic i nie wiem nawet, gdzie to leży na mapie. Duży błąd, bo przecież tu mieści się jeden ze skarbów natury. A jest nim Dąb Bartek. Coś już Wam świta z lekcji przyrody?

Brama do Bartka

Dąb Bartek w całej okazałości

Tak, to najsłynniejszy w Polsce dąb szypułkowy. W dodatku pomnik przyrody. Rośnie sobie na skarpie rzeki Bobrzy, na terenie leśnym, zarządzanym przez Nadleśnictwo Zagnańsk w leśnictwie Bartków. Wiek dębu określany jest przez naukowców na ok. 700 lat, choć są i tacy, co uważają, że drzewo ma już ponad tysiąc lat. Warto tu dodać, że najstarszym drzewem w Polsce jest dąb „Chrobry” na Dolnym Śląsku, którego ktoś nienormalny podpalił. Dobra nowina jest taka, że drzewo mimo okaleczenia, nie poddało się i powoli odżywa. Również w Henrykowie jest cis, który oceniany jest na 1125 lat. No, ale dąb to dąb, znaczy się siła i twardość wśród drzew. Gdyby tylko mówić umiało… Dąb Bartek owiany jest legendami. Począwszy od spotkań królów w drodze na pobliski zamek w Chęcinach, przez odprawy konspiratorskie w czasie II wojny światowej, na mszach współcześnie skończywszy. Jednym słowem, działo się pod dębem…

Bartek - jedno z najstarszych drzew w Polsce

Liczne podpory drzewa

Bartek liczy sobie 28,5 m wysokości. Obwód pnia na 1,30 wysokości wynosi 9,85 m, a przy ziemi 13,4 m. Rozpiętość korony wynosi 20 m x 40 m. Jeśli myślimy o domku na drzewie, to w takiej koronie byłby niezły apartament J . Już w 1934 r. drzewo zostało uznane za najokazalsze drzewo w Polsce, a w 1952 r. uznane za, chroniony prawem, pomnik przyrody. Pierwsza notatka o dębie ukazała się w 1829 r. w piśmie „Sylwan” i był to po prostu opis drzewa. Początek XX w. – od pożaru pobliskiej stodoły – Bartek dostaje martwicy w pniu. W 1920 r. wypełnia się go plombą kamienno-cementową. W 1949 r. ustawiono pierwszą podporę pod konarem, a na początku lat 50. XX w., wstrzyknięto w drzewo 85 litrów środków grzybobójczych. W 1978 r. usunięto wcześniejszą plombę, wnętrze pnia zabezpieczono ponownie środkami grzybo – i owadobójczymi, wypełniono trocinami i załatano drewnianą łatą. W latach 80. i 90. XX w. warunki pogodowe nie oszczędzały drzewa. Najpierw wiatr ułamał jeden konar, potem piorun spalił inny. Ustawiono kolejne podpory, a w 1998 r. zamontowano instalację odgromową. Do dnia dzisiejszego przybyły kolejne podpory, drzewo jest też monitorowane. Dość tego, że kiedy pobliska rzeka, zasilająca korzenie drzewa, zmieniła swoje koryto, doprowadzono do dębu kanały nawadniające. Czy któreś drzewo ma tak dobrze?

Według tradycji, na konarach dębu zostało powieszonych dwóch powstańców styczniowych w 1863 r. Na dębie są dwa żeliwne odlewy Chrystusa Ukrzyżowanego. Na jednym data 1853 r. może być rokiem epidemii cholery, drugi odlew ma przypominać o ofiarach żołnierzy walczących o niepodległość.

Drewniana łata w drzewie

Dąb otoczony jest płotkiem i monitorowany

Za te wszystkie zabiegi i troskę, Bartek odwdzięcza się, puszczając co roku nowe listki, które w lato przyjemnie szumią na wietrze i dają cień każdemu, kto koło niego się znajdzie. Mimo swego sędziwego wieku, mimo ran, jakie odniósł, drzewo nadal żyje. I dochował się też licznego potomstwa, rozsianego w pobliżu, ale zanim jego dzieci będą miały wymiary swego ojca, trzeba będzie zaczekać kolejne 700 lat.

Syn Bartka - Bartuś, który ma ponad 40 lat

Nazwa Bartka najprawdopodobniej wiąże się z pobliską miejscowością Bartków, którego mieszkańcy otoczyli drzewo opieką. Nie wyklucza się też tezy, że nazwa może pochodzić od bartników, czyli pszczelarzy, zbierających miód z barci na drzewach.

I tak oto zapoznałam się z Bartkiem, o którym uczono mnie na lekcjach przyrody. Obecność na zajęciach – zaliczona J.

Kapliczka św. Huberta, który jest patronem myśliwych. Wystawiono ją w 1996 r. w 50 rocznicę założenia koła myśliwskiego

Dąb Bartek

Zawilce leśne - pierwsze napotkane w tym roku

Tereny świętokrzyskie to pole działalności konspiracyjnej. Tu działał też słynny Łupaszka, czyli major Zygmunt Szendzielarz. Sosny te skojarzyły mi się z Żołnierzami Wyklętymi...

Pora była, by wybrać się do kolejnego skarbu natury. Moja dusza pognała do Raju. Ciało zapakowało się w autokar i ruszyło za nią.

Wszystkie kolory wiosny...

Chciała dusza do Raju...

Fioletowy zawilec

Brateczek :)

I oto dotarłam w miejsce, będące klasyką wycieczek szkolnych. I przeżyłam pierwsze rozczarowanie. To Dąb Bartek ma taką bramę wjazdową, a Jaskinia Raj nie? Grupa pognała za przewodniczką, która przetrzymała nas pod brzydkim budynkiem, będącym wejściem do raju, ponad godzinę. A w tym samym czasie mogliśmy odwiedzić wystawę multimedialną o neandertalczykach.

Wystawa multimedialna

Cóż, nie dane mi to było tego dnia, mimo, że jakieś 300 metrów pokonałam w sumie trzy razy, bo popędziłam zapytać ile czasu zajmie zwiedzanie. A tak, siedzieliśmy pod wejściem, mieszając się z innymi grupami, a w sumie nie było tam co robić. Jakiś jeden stragan z rzemiosłem bardzo nieatrakcyjnym „made in China”. Jeden lokal gastronomiczny, w którym powodzeniem cieszyły się jedynie lody. Duże rozczarowanie numer dwa.

Wystawa mieści się w tym pawilonie

Ale w sumie przyjechałam tu dla tego skarbu, który kryje się pod ziemią, już od tysięcy lat. I nadszedł moment, w którym wprowadzono mnie za ciężkie drzwi. Od tej pory władała mną tylko sympatyczna pani przewodnik, która w ciekawy sposób opowiedziała o jaskini Raj. I tu nastąpiło kolejne rozczarowanie dla wszystkich rządnych robienia zdjęć – obowiązuje tu całkowity zakaz robienia fotografii, nagrywania kamerą, komórką, ukrytym sprzętem szpiegowskim ;)

Niepozorna tablica przed wejściem do budynku, gdzie mieszczą się kasy i małe muzeum

Przekrój przez jaskinię

Jaskinia Raj – najsławniejsza w Polsce jaskinia krasowa ze swą ujmującą i zachwycającą szatą naciekową. W 1963 r. Józef Kopeć i Feliks Wawrzyńczyk podczas wydobywania wapienia na zboczu wzgórza Malik, natrafili na szczelinę, którą wkrótce zsunęli się w głąb jaskini. Niestety przy tym dokonali pierwszych zniszczeń szaty naciekowej, choć nie zrobili tego przecież świadomie. Po wyjściu, chłopcy zasypali szczelinę, by zapobiec ewentualnym wypadkom. Rok później, w 1964 r., świadomymi sprawy odkrywcami jaskini, byli uczniowie Technikum Geologicznego z Krakowa. Byli to: Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek. Podczas letniej praktyki weszli do jaskini, a urzeczeni jej pięknem, nazwali ją Rajem. To tak w przeciwieństwie do pobliskich wychodni, które nazywano piekłami. Fakt istnienia takiego skarbu był utrzymywany w tajemnicy, a otwór wejściowy był maskowany. Zawiadomiono jedynie Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników, z którym po ponownym zejściu do jaskini, zrobiono pierwszą dokumentację fotograficzną wnętrza. W 1965 r. do prasy przedostały się informacje o istnieniu jaskini, co spowodowało masowe wycieczki i tym samym dalsze zniszczenie. Zabezpieczono więc, otwór szczeliny kratą. Rok później ustalono, że najwłaściwszym sposobem trwałej ochrony świętokrzyskiego skarbu, będzie udostępnienie jej dla ruchu turystycznego. Tym samym liczono się ze zniszczeniami, jakich dokonałoby się podczas budowy trasy podziemnej dla wygodnego zwiedzania. Mimo to, zdecydowano się na budowę.

Jestem w raju :)

Kolejne lata przyniosły objęcie jaskini ochroną jako stanowiska archeologicznego, a potem już jako rezerwatu przyrody „Jaskinia Raj”. W 1972 r. uroczyście otwarto jaskinię dla turystów. I służy ona po dzień dzisiejszy, zachwycając kolejne pokolenia. W Raju jest stała temperatura 9˚C przez cały rok i wilgotność ok. 95%.

Tak po prawdzie, to spędza się tam około 45 minut, ale one upływają tak szybko, że nawet nie zauważyłam, jak trzeba było już wychodzić. Oprócz pięknych formacji skalnych, jak stalagmity, stalaktyty czy stalagnaty, w jaskini można odkryć także perły jaskiniowe, które, choć pobudzają od razu wyobraźnię, rozsypują się w ręku po dotknięciu. Oczywiście wierzę na słowo, gdyż niczego nie wolno dotykać w jaskini – to podstawowe jej prawo. Z ciekawych rzeczy, które można dojrzeć we wnętrzu są draperie, kalafiory, jeziorka i to, co mi się bardzo podobało – „pola ryżowe”.

To się chyba nazywało draperią. Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Łączna długość korytarzy naturalnych wynosi 240 m. Długość trasy turystycznej to tylko 180 m. Wejście prowadzi przez sztolnię, 21 m sztuczny chodnik, który jest w miejscu, gdzie znajdował się dawny otwór jaskini. Pierwszy przystanek po trasie to Komora Wstępna, gdzie w jej górnej części znajduje się szczelina, którą dostali się tu pierwsi odkrywcy. Dalej mamy Komorę Złomisk. To największa sala w jaskini. Po środku znajduje się duży stalagmit, który jest wspaniałym powodem radości u pań. Poza śmiesznymi naciekami, takimi jak Baranek na Spadochronie, jest też formacja zwana Harfą, gdyż jej wygląd łudząco przypomina ten instrument. Zresztą wyobraźnia turystów działa w jaskini na wysokich obrotach.

Wspomniany baranek, niestety spadochron widoczny tylko w postaci sznurków :) Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Formacja Harfa. Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Trasa wiedzie dalej do Sali Kolumnowej. Stalaktyty są tu oczywiste, ale to właśnie tu, po raz pierwszy zobaczyłam pizoidy, czyli nacieki w formie kulek, zwane perłami jaskiniowymi. Potem przechodzi się przez mostek i trafia do Sali Stalaktytowej. To miejsce absolutnie urzekające. Zmieściło się tu ponad 200 sztuk stalagmitów w różnej formie rozwoju na jeden m²! A sala jest spora. Przykre jest to, że wiele z tych wiszących sopelków zostało na zawsze uszkodzonych przez bezmyślnych turystów, którzy odłupywali je „na pamiątkę”. Nic dodać, nic ująć. Stalagmity, stalaktyty i stalagnaty, tworzą tu ciekawe formy, które znów przypominają swą formą różne rzeczy, jak na przykład anioły, krasnoludki czy pagodę, buddyjską świątynię na dodatek z siedzącym przed nią buddą.

Pagoda i siedzący budda, lub cokolwiek można sobie wyobrazić... Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Stalaktyty w różnym stopniu rozwoju. Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Dalej przechodzi się do Sali Wysokiej ze stropem znajdującym się 8 m ponad poziomem chodnika i … znów trafia się do Sali Wstępnej, tym samym zataczając pętelkę na trasie.

Jaskinia Raj to miejsce, gdzie hibernują zimą nietoperze, zwłaszcza Nocek Duży. Ale w sumie doliczono się tu 9 gatunków tych ssaków, utożsamianych z siłami zła. Wbrew obiegowej opinii, nietoperze nie atakują ludzi i nie wkręcają się we włosy. Przecież mają doskonały słuch i używają echolokacji, więc są w stanie wyczuć przeszkodę o grubości ludzkiego włosa. Na zakończenie zwiedzania, trafiliśmy na jednego zbłąkanego nietoperka, który najwidoczniej obudzony z zimowego snu, wyleciał na pierwsze zwiedzanie świata i powrócił do jaskini, gdzie czuł się jak w domu. Tu kolejna zasada – nie świeci się na nietoperze w trakcie ich hibernacji, bo właśnie to może je wybudzić i potem ssaki te umierają z zimna i bez pożywienia.

Około 50 tysięcy lat temu, jaskinię zamieszkiwali neandertalczycy. Odnaleziono tu narzędzia z krzemienia, ale żadnych szczątków ludzkich, co nasunęło pewną tezę, że człowiek neandertalski był kanibalem. Od razu przypomina mi się dialog z autokaru: - Cześć stary, co dziś jadłeś na obiad? – A wątróbkę z Józka, a Ty? – A wędzoną na ogniu szynkę z Jagny J J J W jaskini postawiono trzy postacie człowieka neandertalskiego, naturalnej wielkości. Miałam nieodparte wrażenie, że jeden z nich patrzył na mnie przez cały czas, kiedy przewodniczka opowiadała o nich. Z ulgą przyjęłam fakt przejścia dalej, bo nie chciałam być jego kolejną kolacją J. 

Neandertalczycy - ten z lewej się we mnie intensywnie wpatrywał... Źródło: www.jaskiniaraj.pl

W jaskini odnaleziono zęby niedźwiedzia, mamuta i innych dużych ssaków, których część zaprezentowano w jednej z gablot. Mały mleczny ząbek mamutka wzbudził największe zainteresowanie.

Część znalezisk archeologicznych. Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Na dole z lewej - mleczak mamuta :) Źródło: www.jaskiniaraj.pl

Całość trasy jest oświetlona elektrycznie, ale światło zapalane jest przez przewodnika i gaszone zaraz potem, gdy skończy się opisywanie tego miejsca. Jest to wymagane, jako, że światło szkodzi zachodzącym tu procesom. Samą trasę pokonuje się bez większych przeszkód, gdyż jest to rodzaj jaskini poziomej, a więc nie ma mowy o schodzeniu niżej, by potem znów wdrapywać się do góry.

Sama jaskinia mieści się w miejscowości o nazwie Dobrzączka i jest położona niedaleko Chęcin.

Tym samym kolejny punkt szkolny został zaliczony. I bardzo się z tego powodu cieszę. Teraz mogę powiedzieć, że byłam w raju i wróciłam na ziemię.

To nie były jedyne miejsca, które tego dnia zobaczyłam, ale o tym, następnym razem…