Niedziela Palmowa w Lipnicy Murowanej 2022 r.

Niedziela Palmowa na kolorowo,

czyli coś o zadzieraniu głowy

Nie ma to jak spełniać swoje marzenia, choćby były takie malutkie i pozornie nic nie znaczące. Wiele lat temu oglądałam w tv relację z obchodów Niedzieli Palmowej w Lipnicy Murowanej. Pomyślałam, że fajnie byłoby zobaczyć to na żywo. Być tam i to poczuć. Lata mijały a mi było jakby nie po drodze. Aż przyszła zaraza zwana Covidem i obchodów przez kolejne dwa lata nie było. Toteż, gdy w kwietniu 2022r. pojawiła się okazja, by ruszyć w Małopolskę i zobaczyć te słynne palmy, skorzystałam z niej i bladym świtem, o 5.00 rano wyruszyłam z Warszawy w kierunku powiatu bocheńskiego.

Wreszcie tu dotarłam...

Lipnica Murowana to wieś w Polsce w województwie małopolskim, która od 1326 r. aż do 1934 r. posiadała prawa miejskie. Lipnicę jako miasto lokował król Władysław Łokietek w 1326 r., pozwalając na handel mięsem, rybami, na wystawianie punktów szewskich, piekarni, młyna i łaźni. W zamian za to mieszkańcy byli zobowiązani do stawiania się na pospolite ruszenie. Całkiem współcześni mieszkańcy wystawili królowi pomnik, który spogląda w kierunku rynku.

Pomnik króla Władysława Łokietka. W tle kościół św. Szymona

Za panowania Kazimierza Wielkiego miejscowość została otoczona murem, którego zarys wyznacza dziś skarpa. Przez miasto, które i dziś położone jest nad rzeczką Uszwicą, przechodził gościniec z Zakliczyna do gościńca z Bochni do Nowego Sącza. Przez wieki mieszkańcy byli na przemian nakłaniani lub zwalniani od podatków, otrzymywali pozwolenia na jarmarki, próbowali podnieść się z pożogi w XVI w.

Po rozbiorach Polski, Lipnica Murowana weszła w skład zaboru austriackiego. I choć w nazwie swej była murowana, to domy były tu drewniane, a ludność uboga, żyjąca głównie z garncarstwa i grabarstwa.

W czasie I wojny światowej we wsi miały miejsce walki austriacko - rosyjskie. Z tego okresu w okolicy można odnaleźć ładnie utrzymane cmentarze wojenne. Lipnica przetrwała II wojnę światową. Dziś stanowi przykład zabudowy średniowiecznej osady z centralnie położonym rynkiem, na którym odbywały się targi. Domy z charakterystycznymi podcieniami pochodzą z XVIII w. i są w głównej mierze drewniane. 

Mapa Lipnicy, z prawej strony płynie rzeczka Uszwica, pośrodku widoczny rynek

Choć miejscowość nie jest duża, to ma kilka zabytków i miejsc polecanych do obejrzenia. Mieszczą się one głównie w Lipnicy Dolnej i Lipnicy Murowanej. 

Pierwszą budowlą, jaką zobaczyłam z zewnątrz w Lipnicy Dolnej był dwór należący niegdyś do rodziny Ledóchowskich. To murowany budynek z I połowy XIX w., który przez ponad 60 lat, aż do wybuchu II wojny światowej pozostawał w rękach rodziny. Po pożarze w 1828 r. postanowiono przenieść centrum miasta w nowe miejsce: wyznaczono plac na gruntach należących do Kazimierza Janoty Bzowskiego, galicyjskiego ziemianina, szlachcica. Jego murowany dwór miał być fragmentem nowego rynku. Na jego środku postawiono figurę św. Floriana z 1837 r., która miała strzec nowe miasto od pożarów. Figurę tę można zobaczyć do dziś. 

Dwór rodziny Ledóchowskich

Figura św. Floriana, patrona chroniącego od pożarów, która miała stać po środku nowego rynku

Do budowy nowej aglomeracji nie doszło, a do dworu w 1883 r. wprowadziła się rodzina Ledóchowskich, przybyła z Austrii. Przez kilka lat mieszkały tu dwie siostry Ledóchowskie, święta Urszula (kanonizowana w 2003 r.) oraz błogosławiona Maria Teresa (beatyfikowana w 1975 r.) Siostra Urszula była powszechnie ceniona i szanowana za poświęcenie się innym, zwłaszcza dzieciom. To w Lipnicy znajduje się ostatnia założona przez świętą Urszulę Ledóchowską placówka sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. Również jej starsza siostra Maria Teresa została błogosławioną za walkę z niewolnictwem w Afryce. Należała do sióstr Klawerianek.

Dziś dwór jest własnością Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, a mieści się tu Katolicki Ośrodek Studiów Społecznych im. Urszuli Ledóchowskiej. Od 2003 r. mieści się tu także małe muzeum, poświęcone rodzinie Ledóchowskich. Niestety nie miałam okazji by tam zawitać. Ciekawostką niech będzie fakt, że nie tylko dwie siostry w tej rodzinie przyjęły zakonne życie. Również do stanu duchownego weszła kolejna siostra oraz brat.

Dwór rodziny Ledóchowskich

Kolejną atrakcją Lipnicy Dolnej był kościółek. Uroczy, zabytkowy, kryty gontem. Lubię takie stare świątynie, bo mają swój klimat. Jedyne co psuło mi w nim atmosferę to tłum ludzi...

Kościół św. Leonarda to modrzewiowy kościół cmentarny. W 2003 r. został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Świątynię zbudowano prawdopodobnie pod koniec XV w., choć miejscowe tradycje wskazują już na wiek XII lub XIII. Stoi na miejscu dawnej pogańskiej świątyni i jest dziś, w stanie prawie niezmienionym, przykładem kościoła gotyckiego w Polsce. W XVII w. kościół otoczono sobotami, czyli niskimi podcieniami, podpartymi słupami, dodano też wieżyczkę na sygnaturkę, której jednakże nigdy nie wypełnił dzwon. A to ze względu na to, że mieszkańców nie było na niego stać. 

Zabytkowy kościółek św. Leonarda

Na przykościelnym cmentarzu można znaleźć wiele ciekawych i bardzo starych nagrobków

Drewniane soboty, czyli podcienia z XVII w.

Wejście boczne do świątyni, które tego dnia było wyjściem, aby usprawnić przepływ turystów

Wejście główne do kościoła św. Leonarda

Stary spróchniały dąb przy kościele św. Leonarda

Wnętrze dębu

W środku starego dębu

Wnętrze świątyni pokryte jest polichromią patronową. Cóż to takiego? Ano malunki wykonywane przy pomocy szablonów, tzw. patronów. Szablon, czyli wzór, coś co można powielać. Malowidła z prezbiterium pochodzą z 1689 r. a przedstawiono na nich Ukrzyżowanie na tle draperii podtrzymywanej przez anioły, Sąd Ostateczny, Ostatnią Wieczerzę i wizerunek Najświętszej Maryi Panny adorowanej przez św. Szymona z Lipnicy. 

Wnętrze kościoła św. Leonarda

Sufit pokrywają polichromie patronowe

Polichromie patronowe

Sąd Ostateczny

Ostatnia Wieczerza

Dusza rozdarta...

Chór zdobią malowidła przedstawiające tzw. Chłopski Dekalog, czyli uproszczoną formę 10 przykazań. Obecnie w kościele znajdują się kopie tryptyków, bowiem oryginały, wpierw skradzione, potem odzyskane, umieszczono w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Ambona, nisko zawieszona pochodzi z 1711 r. i zawiera cztery postacie Ewangelistów.

Chłopski Dekalog na chórze

Ambona z wizerunkami Czterech Ewangelistów

Ciekawostką jest belka, podtrzymująca ołtarz od tyłu. Pochodzi z czasów pogańskich i rzekomo jest dawną rzeźbą (czy też jej fragmentem) Świętowida, boga urodzaju i wojny, naczelnego boga słowiańskiego. W posadzce nawy znajduje się płyta nagrobna Antoniego Ledóchowskiego, ojca obu sióstr zakonnych. 

Ołtarz główny a w nim św. Leonard, św. Florian i św. Wawrzyniec

Polichromia Ukrzyżowania za ołtarzem

Posąg Światowida z dawnej pogańskiej świątyni to mogła być także pionowa belka krzyża we wczesnej świątyni chrześcijańskiej

Obecnie pogańska belka podtrzymuje ołtarz

W czasie powodzi w 1997 r. wezbrana woda z rzeczki Uszwicy podmyła fundamenty i zalała wnętrze. Kościół przetrwał dzięki mieszkańcom, którzy przywiązali świątynie linami do pobliskich, potężnych drzew. Odremontowano go, a potem jeszcze dwukrotnie ratowano zabytek przed zalaniem (w 2010 r. i 2014 r. )

Przez drewniany mostek nad Uszwicą przeszłam do Lipnicy Murowanej. Przeszłam obok starego galicyjskiego budynku, który kiedyś był szkołą trywialną (od łacińskiego słowa trivialis - tani, pospolity, gminny). W szkolnictwie obowiązującym w Austrii i na terenach Austro-Węgier w XIX w. była to szkoła o elementarnym poziomie nauczania. Miała ona zazwyczaj jednego lub dwóch nauczycieli. I stała poziomem nieco wyżej od szkółek parafialnych, gdzie zazwyczaj rolę nauczyciela pełnił ksiądz.

Dawna szkoła trywialna, obecnie Izba Regionalna

Przez murowaną dzwonnicę parawanową z dwoma dzwonami, weszłam na teren domostwa św. Szymona z Lipnicy, którego często ludzie mylą z Szymonem Słupnikiem (może od jego figury na rynku, która stoi na słupie).

Dzwonnica parawanowa - wejście do sanktuarium św. Szymona z Lipnicy

Szymon z Lipnicy (ur. między 1438 r. a 1440 r. w Lipnicy, zm. 18 lipca 1482 r. w Krakowie), polski święty kościoła katolickiego, kapłan z zakonu oo. Bernardynów. Słynął z surowości życia w zakonie. Troskliwie opiekował się chorymi w czasie epidemii cholery. Wkrótce sam zachorował i zmarł. Czując zbliżającą się śmierć, wyraził życzenie, by pochować go pod progiem kościoła, by wszyscy po nim deptali. Po jego śmierci odnotowano ponad 370 cudownych uzdrowień i łask, przypisywanych jego wstawiennictwu. Relikwie świętego trafiły tu w 1923 r. i jest to jego kość. Św. Szymon z Lipnicy został kanonizowany w 2007 r. 

Pomnik Szymona z Lipnicy, często mylony z Szymonem Słupnikiem

Pomnik Szymona z Lipnicy znajduje się na rynku

Relikwie św. Szymona znajdują się na tyłach ołtarza głównego - tu najlepiej widać, jak stare drewno jest podstawą ołtarza

Sarkofag św. Szymona z Lipnicy

Relikwia św. Szymona 

Kościół św. Szymona z Lipnicy jest parafialnym, wotywnym kościołem, wzniesionym w miejscu domu, w którym urodził się św. Szymon. Świątynię zbudowano w latach 1636 - 1648 z fundacji Stanisława Lubomirskiego i mieszczan lipnickich, jako wotum wdzięczności za zwycięstwo armii polskiej nad wojskami tureckimi w 1621 r. w bitwie pod Chocimiem. 

Kościół przebudowano w latach 1964-1966, dzięki ofiarności lipniczan z Ameryki, o czym świadczy stosowna tablica przy wejściu. Świątynia jest utrzymana w stylu wczesnobarokowym. 

Kościół św. Szymona z Lipnicy

Ołtarz pochodzi z 1860 r., a w nim znajduje się oczywiście obraz z wizerunkiem św. Szymona z II połowy XVI w. Organy pochodzą już jednak z XIX w. 

Ołtarz główny w kościele św. Szymona

Św. Szymon jest także przedstawiony na suficie świątyni

Chór i organy w kościółku

Przy kościele znajduje się studnia (pierwotnie z XVI w.), której woda słynie - według podań - z dobroczynnego wpływu na oczy, uszy, gardło oraz... niepłodność u kobiet.

Znajomości ze świętymi nigdy dość ;)

Studnia ze świętym Szymonem z Lipnicy

Lipnica Murowana ma jednak dużo większy kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, który jest dziś kościołem parafialnym, najstarszym i największym z lipnickich kościołów. Został on zbudowany z fundacji Kazimierza Wielkiego z 1363 r. na skraju dawnego miasta. 

Kościół św. Andrzeja Apostoła - widok od strony Lipnicy Dolnej

Jest to budynek w stylu gotyckim, choć był wielokrotnie przebudowywany, czy to z powodu pożarów, czy też grabieży i dewastacji wojennych. Wnętrze stanowi bogata polichromia zarówno w ornamentyce, jak i w figurach. Pochodzi z 1863 r. W ołtarzu znajduje się obraz św. Andrzeja Apostoła. Ambona jest z 1889 r.

Na wieży kościelnej znajduje się dzwon Maryja, nazywany też Dzwonem Prezydenckim, na pamiątkę fundatora dzwonu, prezydenta Lecha Kaczyńskiego. 

Kościół św. Andrzeja Apostoła

Żołnierze amerykańscy w Lipnicy

Kościół św. Andrzeja Apostoła

Wnętrze kościoła św. Andrzeja Apostoła

Ołtarz boczny, ambona i ołtarz główny w świątyni

Sklepienie nad ołtarzem głównym, w którym oczywiście wizerunek św. Andrzeja i krzyż, na którym został ukrzyżowany

Ambona w świątyni głównej Lipnicy Murowanej

Organy i chór w kościele św. Andrzeja Apostoła

Tego dnia zebrał się spory tłum przy kościele, do którego z rynku podążała procesja po poświęceniu palemek wielkanocnych. Tu także podano rozstrzygnięcie wyników konkursu związanego z tradycją miejscowości.

Lipnica Murowana słynie bowiem z Konkursu Lipnickich Palm i Rękodzieła Artystycznego na palmę wielkanocną. Konkurs jest w sumie młody, bo odbywa się od 1958 r. 

W tym roku to już 63 konkurs...

Najwyższe palmy osiągały długość ponad 30 m (!). Jednak w tym roku rekord nie został pobity. Konkurs ma swoje wymogi. Każda palma musi być wykonana z naturalnych składników. Nie można spinać elementów drutem czy plastikowymi zapinkami. Wszystkie palmy muszą zostać postawione pionowo siłą ludzkich mięśni. Dozwolone jest jedynie użycie lin i stabilizujących tyczek. Nie można używać podnośników czy dźwigów. Jeśli palma podczas stawiania się złamie, od razu jest dyskwalifikowana z udziału w konkursie. Niestety takie przypadki się zdarzały. Palmy są ciężkie i zazwyczaj niesie je kilku mężczyzn. 

Tegoroczna zwycięska palma wysokości 25,25 m, właściciel Andrzej Goryl z Lipnicy Górnej

Konkurs tegoroczny odbył się po dwuletniej przerwie spowodowanej pandemią. Spodziewałam się mega kolorowych i bogato zdobionych palemek, a przede wszystkim dużej jej ilości, którą jak mi się wydawało, widziałam w telewizji. Byłam gotowa zadzierać głowę, żeby dostrzec końce palm. Tymczasem byłam nieco rozczarowana. Palmy ustawiono wokół figury św. Szymona i nie było ich tak wiele. Jeśli mam być szczera, to dużo bardziej dekoracyjne i bogatsze w ornamenty z krepiny są palemki w Łysych na Kurpiach. Moim zdaniem święto w Lipnicy Murowanej jest przereklamowane. Nie widziałam zbyt wielu mieszkańców w regionalnych strojach. Furorę robili amerykańscy żołnierze, którzy chętnie pozwalali się fotografować. 

Palmy konkursowe wokół figury św. Szymona z Lipnicy

Dekoracje palemek

Kwiatki z bibułki

Bibułkowe ozdoby palemek wielkanocnych

Moment poświęcenia palemek na rynku

Niestety tych najwyższych palm było bardzo mało...

Palmy wielkanocne na rynku Lipnicy Murowanej

Jedyne stroje regionalne jakie udało mi się zobaczyć tego dnia

Za to fantastycznie było pooglądać rękodzieło. Tego na rynku nie zabrakło. Od koszyczków, stroików świątecznych, przez materiałowe maskotki, pierniki, po pisanki wykonane w różnym stylu. Oczywiście założyłam, że wrócę z jakimś jajkiem. Wróciłam do domu z czterema. Trudno się było oprzeć. 

Poza tym można było zaopatrzyć się w miody, wędlinę i sery a także zjeść coś na ciepło. Ponieważ tego dnia pogoda była niepewna i nieco wiatr dmuchał, chętnych na ciepły bigos czy karkówkę nie brakowało. 

Rękodzieła na rynku nie zabrakło

Koguciki i kurki z wstążeczek

Przepiękne stroiki na stół

Z jedną z tych pisanek wróciłam do domu... :)

Filcowe pisanki przypomniały mi o tym, że swoje rękodzieło rozdałam w prezentach... Kiedyś bawiłam się filcem... sznurkiem zresztą też.

Stroiki wielkanocne

Stroiki i wielki zając

Stoisko z wikliną, koszyki rządzą ;)

W sumie byłam zadowolona, że udało mi się zobaczyć Lipnicę Murowaną. Być może, dzięki temu, że było święto, zabytki były pootwierane i mogłam zobaczyć ich wnętrza. A że przy okazji był tłum ludzi spragnionych tego samego co ja... cóż, nie można nikogo za to winić. 

Tego dnia zobaczyłam jeszcze dwa inne miejsca, nie związane już z Niedzielą Palmową. Ale o tym opowiem przy innej okazji...

Temat pozostaje otwarty...