Klasztor oo. Cystersów w Lubiążu

 

"...Cieszmy się z małych rzeczy,

bo wzór na szczęście w nich

zapisany jest..."

"...Cieszmy się z małych rzeczy, bo wzór na szczęście w nich zapisany jest..."
Pamiętacie teledysk Sylwii Grzeszczak do piosenki "Małe rzeczy"? Kiedy po raz pierwszy go zobaczyłam, od razu mój wzrok przykuły wnętrza, w których go nagrano. Zastanawiałam się gdzie to jest, jak tam dojechać i najlepiej, żeby już zamawiać transport. Minęło trochę lat i nadarzyła się okazja, by ten pomysł zrealizować i stanąć w miejscu, gdzie stał fortepian piosenkarki. I choć myślałam wówczas o tej jednej sali, w efekcie zobaczyłam coś więcej. Coś, co nie pozostawiło obojętnym.
Cieszmy się z małych rzeczy... ale z dużych cieszmy więcej ;)
Zapraszam dziś do Lubiąża. I nie, nie zwiedzimy zamku, nie będzie o księżniczkach, rycerzach, turniejach i potyczkach. Wejdziemy do cichego miejsca, który skłania nas do przemyśleń na temat przemijania. Miejsca, które wymusza na nas szept i...zachwyt.

Makieta założenia cysterskiego w Lubiążu

Otóż na prawym brzegu Odry wznosi się klasztor cystersów. Jest to jeden z największych zabytków tego typu w Europie i jednocześnie największe opactwo cysterskie na świecie. Mówi się o nim, że to arcydzieło śląskiego baroku. I stanowi drugi co do wielkości obiekt sakralny na świecie (zaraz po zespole pałacowo - klasztornym w Eskurial w Hiszpanii). Opactwo w Lubiążu ma aż 223 m barokowej fasady, co czyni ją najdłuższą w Europie. Brzmi dumnie? To dorzućmy jeszcze ponad 600 okien. (Ciekawe kto by je przed świętami umył? ;)) Opactwo jest tak duże, że nie da się sfotografować go w całości. No chyba, że wzleci się na pewną wysokość. I kiedy myślałam, że dojdę do końca fasady i zakręcę, to się pomyliłam, bo za zakrętem czekała kolejna, jakby cofnięta ściana. I tak sobie myślę, że zakonnicy przed opatem mogli się ukrywać przez miesiące, a i tak pewnie by ich nie znalazł. O ile mieli potrzebę uciekania od swoich mnisich obowiązków.

Pierwsze spojrzenie na Pałac Opata i widoczny na dalszym planie kościół p.w. Wniebowzięcia NPM

Klasztor męski założył w 1175r. Bolesław I Wysoki, który sprowadził w 1163r. cystersów z opactwa Pforta w Turyngii. Było to pierwsze osadzenie cystersów na Śląsku. Z biegiem lat mnisi rozwijali założenie, założyli też filie klasztoru w Kamieńcu, Henrykowie i w Krzeszowie.

Pierwsza wzmianka historyczna o prowadzonym przez klasztor handlu solą na Odrze pochodzi z 1211r. Istniały tu także liczne jazy młyńskie.
Początki samego Lubiąża, jako miasteczka leżącego w dole rzeki, sięgają kasztelanii z placem handlowym. Sama osada z brodem na Odrze, położona przy drodze z Legnicy do Wołowa, jest starsza niż klasztor. Lubiąż nabył prawa miejskie w 1249r. a utracił je w 1844r. Od 1929 r. cała osada została połączona w jedną gminę.

Wizerunek opactwa w Lubiążu

Wojny husyckie oraz wojna trzydziestoletnia zniszczyły założenia klasztorne. Po drodze konflikty pomiędzy zakonnikami polskimi i niemieckimi a także coraz bardziej popularna Reformacja nie polepszały sytuacji klasztoru ani budowli wchodzących w jego skład. Lubiąż, swój dzisiejszy wygląd zawdzięcza opatowi Arnoldowi Freibergowi, który od 1649r. zajął się odbudową klasztoru w stylu barokowym. Rozbudowa klasztoru trwała aż do zajęcia Śląska przez króla Prus Fryderyka II. Pod koniec XVII w. ten monumentalny pałac opacki liczył sobie ponad 300 sal z bogatym wyposażeniem. Działali na tym terenie wspaniali artyści jak choćby malarze Felix Anton Scheller czy Michael Willmann, pochowany zresztą w klasztorze. Ten ostatni stał się najwybitniejszym w II poł. XVII w. twórcą śląskiego baroku, a jego dzieła zdobią wiele klasztorów i kościołów, choć całe swoje życie poświęcił twórczości dla cystersów w Lubiążu, gdzie mieszkał ze swoją rodziną.

Budynek Pałacu Opata i człowiek przed nim - tak, to bardzo duży gmach

Fasada Pałacu Opata

Kres świetności i działalności klasztoru z ponad kilku wiekową historią położyła sekularyzacja w roku 1810. A właściwie król pruski, który przejął te tereny, skasował zakon cystersów i zawłaszczył sobie jego dobra. Niestety większość zgromadzonego bogactwa przepadła bezpowrotnie, padła ofiarą głupoty i bezmyślności Prusaków, m.in. cenne woluminy przechowywane w bibliotece zakonnej. W samym klasztorze utworzono szpital najpierw wojskowy, a od 1823r. psychiatryczny.

W czasie II wojny światowej opactwo cystersów stało się obozem dla przesiedleńców - folksdojczów m.in. z Bukowiny a także obozem dla Luksemburczyków, zaciekłych przeciwników Hitlera i jego pomysłów. Tajemnicą, podobno poświadczoną historycznie, jest fakt, że w murach klasztoru prowadzono tajne badania nad radiolokacją i półprzewodnikami przez niemiecką firmę elektroniczną Telefunken. Co wydaje się sensowne, ponieważ Niemcy zazwyczaj zajmowali zamki, pałace i budynki sakralne na swoje potrzeby, tak tajne jak i jak najbardziej jawne.

Herb Krzeszowa nad wejściem do Pałacu Opatów, nad nim widoczna papieska tiara oraz pastorał

Element dekoracyjny z wykorzystaniem liści akantu

Rok 1945 przyniósł koniec wojny, ale jednocześnie przejście "czerwonej zarazy" jak mówiło się o Armii Czerwonej. A ta, jak wiadomo, świętości żadnej nie uznawała. Palili, grabili i niszczyli wszystko co stanęło im na drodze. Również dotknęło to założenia cysterskiego w Lubiążu. Żołnierze Armii Czerwonej, poszukując skarbów, zbezcześcili kryptę pod kościołem p.w. Wniebowzięcia NMP, znajdującego się na terenie opactwa, a w niej trumny pochowanych tam Piastów śląskich. Przypuszcza się, że skradli oni wszystkie insygnia władzy jak berła, jabłka czy miecze, zwyczajowo wkładane do trumien, a mumie porozrzucali po posadzce. Już samo to zachowanie zasługuje na potępienie, ale prawdziwy kłopot mieli później historycy, którzy nie mogli przypisać szczątków ciał do pozostałości po trumnach. Jedynie ciało Michaela Willmanna zostało zidentyfikowane i godnie ponownie pochowane.
Zaraz po wojnie żołnierze radzieccy urządzili w murach klasztoru po raz kolejny szpital psychiatryczny. Siedzieli tu do 1948r. a kiedy się wreszcie wynieśli, przyszła... Służba Bezpieczeństwa PRL i grupa żołnierzy z Nadwiślańskiej Jednostki Wojskowej, która na zlecenie generała Czesława Kiszczaka poszukiwała tu kolejnych skarbów w postaci podziemnej fabryki zbrojeniowej, a w niej ukrytego złota, które rzekomo mieli tu pozostawić uciekający z Wrocławia, wówczas o nazwie Breslau, żołnierze niemieccy. Jedyne co znaleźli, to mnóstwo ludzkich kości w lochach, które po latach snucia domysłów, jakoby byli to więźniowie obozu Gross - Rosen albo zamordowani przez NKWD czerwonoarmiści, okazały się szczątkami zakonników dawniej tu stacjonujących.

Kościół p.w. Wniebowzięcia NPM stanowi połączenie Pałacu Opata oraz klasztoru

Część klasztorna założenia, zdecydowanie z fasadą do odnowienia

Jeśli myślałam, że za rogiem będzie tylko boczna ściana, to się pomyliłam ;)

Od 1989 r. prowadzone są na szeroką skalę, prace renowacyjne, konserwacyjne i remontowe założenia cysterskiego.

Krużganki klasztorne

Zamiast mnichów w białych habitach z czarnym szkaplerzem, chodzących po klasztornych korytarzach, chodziłam ja ;)

Komnata klasztorna z odremontowanym sufitem

Inne komnaty czekają na lepsze czasy, albo chociaż na posadzkę...

Klasztor od strony wewnętrznej

Pałac Opata od strony wewnętrznego dziedzińca

Zejście do wewnętrznego patio w zabudowie klasztoru, czyli wirydarza

Dziś można podziwiać przede wszystkim Salę Książęcą. To ta z teledysku Sylwii Grzeszczak. Jest naprawdę imponująca. Zawiera dwie kondygnacje budynku, ma 400 m² powierzchni i 13,4 m wysokości. Salę Książęcą zdobią rzeźby wrocławskiego mistrza Józefa Mangoldta oraz wielki plafon i obrazy Christiana Bentuma. Całość wnętrza utrzymana jest w złotej kolorystyce. W sali tej organizowane są coroczne międzynarodowe festiwale muzyczne Vratislavia Cantans, co po łacinie znaczy "śpiewający Wrocław".

Portal wejściowy do Sali Książęcej. Wejścia pilnują Murzyn i Indianin. Habsburgowie jak i inne rody magnackie lubowali się w owym czasie wszystkim, co było egzotyczne i niespotykane na co dzień.

Sala Książęca - dwie kondygnacje zachwytu, tak całością jak i szczegółami. To najpiękniejsza sala opactwa.

Na suficie wielkie malowidło pt. "Zwycięstwo  Wiary Katolickiej nad Herezjami i Niewiernymi"- plafon Christiana Bentuma, pełne symboliki

Malowidła z kartuszami herbowymi

Sala Książęca nawiązuje do czterech kontynentów: Europy z bykiem, Azji ze słoniem, Afryki z wielbłądem, Ameryki z lwem. O Australii nikt wtedy nie wiedział. Jest też nawiązaniem do cnót kardynalskich: męstwa, roztropności i sprawiedliwości. To także swoisty hołd dla Habsburgów, władających tymi terenami.

Sala wielka, ja malutka... Ale mój zachwyt ogromny.

Jedna z rzeźb w Sali Książęcej

Widok przez okno Sali Książęcej na klasztor i kościół a także kaplicę książęcą

Na plafonie, nad rzeźbą atlasa podtrzymującego ziemię, Christian Bentum ukazał fundatora założenia cysterskiego - księcia Bolesława I Wysokiego wraz z klasztorem

Widok na zabudowania Lubiąża - w tle równie piękny barokowy kościół p.w. św. Walentego

Przez pałacowe okno...

Efekt 3D obrazu - malunek przechodzi w rzeźbę

Jedna z cnót kardynalskich (chyba męstwa albo sprawiedliwości, nie pamiętam która)

I jeszcze spojrzenie na Salę Książęcą, z której tak łatwo nie chce się wychodzić

W Sali Książęcej znajduje się makieta opactwa cysterskiego w Lubiążu, przedstawiona na pierwszym zdjęciu

Kolejnymi, jakże pięknymi salami, które można podziwiać w założeniu klasztornym są refektarz klasztorny oraz refektarz letni. Pierwszy utrzymany jest w podobnym stylu co Sala Książęca, ale w mniejszym wydaniu, bo zajmuje jedną kondygnację budynku, zaś druga sala, choć prosta w swym stylu, posiada imponujący, bogato zdobiony sufit. Tu naprawdę można zachwycić się detalami.

Wejście do Jadali Opata. Napis nad wejściem jest po łacinie i oznacza "Niech przy stole zapanuje cisza". To takie ładniejsze wydanie prośby o nie plotkowanie przy posiłkach ;)

Refektarz klasztorny jest utrzymany w podobnym stylu co Sala Książęca, choć zajmuje jedną kondygnację. I choć była to jadalnia, to przywodzi na myśl salę balową.

Na suficie refektarza znajduje się plafon - dzieło Feliksa Schefflera, przedstawiający Chrystusa dzielącego chleb i ryby, by wykarmić głodnych ludzi. W dwóch medalionach przedstawiono wydarzenia z życia dwóch założycieli zakonu cystersów - śśw. Bernarda i Benedykta

Nisza okienna refektarza

Wyobrażam sobie tu długie, proste stoły z białym obrusem i wokół niego zgromadzonych zakonników, spożywających w ciszy posiłki, przerywanej jedynie szeptem mnicha czytającego wersy z Pisma Świętego.

Chętnie zjadłabym obiad w takiej scenerii...

Jadalnia Opata

O ile po Sali Książęcej można chodzić po niej całej, o tyle w Refektarzu podziwia się salę z jednego miejsca, tuż przy wejściu

Sala Refektarza Letniego - prosta, ale z imponującym obrazem Michaela Willmanna

 

Kościół p.w. Wniebowzięcia NPM to w większości ruina wewnątrz, choć trwają prace nad przywróceniem świątyni dawnego blasku. Niestety jest to proces długi, żmudny i kosztowny. To, co ukradli Niemcy a potem zniszczyła Armia Czerwona, tego nie da się już przywrócić. Póki co, kościół jest galerią obrazów najsłynniejszego malarza w Lubiążu, Michaela Willmanna. A także w podziemnych kryptach, nekropolią dla 98 ciał książąt piastowskich, opatów i zasłużonych cystersów.

Widok na Kaplicę Książęcą

Wnętrze kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP to dziś miejsce na sztukę, wystawy, galerię obrazów. Ogołocony kościół przestał pełnić swoje funkcje sakralne. 

Niegdyś ołtarz, dziś zimna i pusta przestrzeń

Mistrz Willmann zarzeka się, że jeszcze tu wróci... cóż, spędził w Lubiążu większość swojego życia

Tak dawniej wyglądały zabytkowe stalle - niestety posłużyły jako opał dla czerwonoarmistów - za karę ich potomkowie powinni wyrzeźbić i postawić nowe! 

Tylko tyle pozostało po obrazie Michaela Willmanna. Samotna, wielka rama...

Co ciekawe, zawieruchę wojenno - powojenną przetrwały kute, metalowe bramy, które niegdyś oddzielały część klauzuralną od ogólnodostępnej

Galeria rzeźby sakralnej

To kiedyś była bogato zdobiona, barokowa ambona...

Druga kuta brama

Na terenie opactwa znajduje się także kościół św. Jakuba, który dziś jest zabezpieczoną ruiną. Dawniej służył on jako kościół parafialny dla świeckich pracowników opactwa. Po sekularyzacji kościoła, urządzono w nim arsenał. Potem krótko należał do protestantów. Wnętrze zostało zniszczone w 1945 roku.

Do zabudowań opactwa należał też ten budynek, a był to budynek browaru wraz z piekarnią i miejscem uzdatniania wody - dziś niestety w ruinie

Wejście do kościoła pw. św. Jakuba - parafii dla świeckiej służby na rzecz opata

Widok na założenie klasztorne i kościół pw. Wniebowzięcia NMP spod kościoła p.w. św. Jakuba

Kościół p.w. św. Jakuba jest ruiną, nie ma możliwości wejścia do środka

Co jeszcze wchodzi w skład tego wielkiego założenia klasztornego? Np. budynek bramny, klasztorny szpital, wozownia, browar i piekarnia, most, tereny ogrodów i cmentarzy, budynki rzemieślników i inne gospodarcze. To naprawdę ogromna przestrzeń, dziś częściowo wykorzystywana na bieżące potrzeby.

Jedna z rzeźb w założeniu klasztornym - mężczyzna w płaszczu z kapturem z głową lwa - dzieło Franza Josepha Mangoldta

Kolumna Maryjna na dziedzińcu opactwa

Ostatnie spojrzenie na Pałac Opata

Dawniej wokół Pałacu Opata i klasztoru ulokowano ogrody z alejkami, grządkami z warzywami i roślinami ozdobnymi. Dziś pustą przestrzeń pokrywa trawnik i wiekowe drzewa, które jak zawsze, mogłyby coś opowiedzieć, gdyby mówić mogły. A tak są tylko świadkami przemijania, dlatego "...cieszmy się z małych rzeczy, bo wzór na szczęście w nich zapisany jest..."

Opactwo w Lubiążu. Autor: Friedrich Bernhard Werner (1690-1778). Źródło: www.fundacjalubiaz.org.pl

Tymczasem ja lecę dalej odkrywać skarby Dolnego Śląska i nie tylko ;) Z kiełbasianą przekąską od firmy Tarczyński, która także w Sali Książęcej opactwa cysterskiego, nagrała reklamę kabanosów (p.t. Czterej Muszkieterowie). Także do zobaczenia!