Dzień, który zmienił wszystko...

Był taki dzień sierpniowy…

Słoneczny dzień, gołębie na dachu wesoło gruchają, zielone liście na drzewach szumią na wietrze. Tu i ówdzie chodnikiem przemyka jakaś zakochana para, objęta w pół. Uśmiechają się do siebie radośnie, przecież jest środek lata…

Taki obrazek, każdy z nas, mógłby sobie wyobrazić co roku w sierpniu. Ale nie w wakacje 1944 r. Nawet jeśli wtedy świeciło słońce, to dymy od bombardowanej Warszawy skutecznie je zasłaniały. Gołębie z popłochem zrywały się do lotu, wystraszone odgłosem strzelającego karabinu. A drzewa nie były zielone i szumiące, a białe od pyłu od walących się budynków i nagie… A ludzie? Nie szli objęci pod ramię i nie uśmiechali się. Przemykali pod budynkami z nadzieją na udane przejście ulicą. Ile można wytrzymać takie życie?

Kiedy zapadła decyzja o wybuchu powstania w Warszawie, wielu młodych ludzi stanęło do walki z okupantem, licząc jedynie na upragnioną wolność. Niestety dostali w zamian, często śmierć, co zważywszy na czas, mogło się wydawać wybawieniem.

Dziś, by przypomnieć pamięć o tych, którzy odeszli, przedstawię Wam jedno miejsce w Warszawie. Znajduje się ono w Śródmieściu, gdzie walki powstańcze były ciężkie i długie.

Przed wojną wiele pięknych, secesyjnych kamienic stwarzało światową zabudowę, czyniąc z Warszawy „Paryż Północy”. Ale były też i pojedyncze domy zwane willami. I właśnie taką willę chcę Wam dzisiaj przedstawić.

Budynek sam w sobie nie jest jakąś architektoniczną perełką. Został zbudowany w latach 30. XX w. na wiślanej skarpie.

Willa Pniewskiego - widok od frontu

Na tarasie willi - z tej strony wygląda to nieco przygnębiająco...

Na tarasie willi

Zaprojektował go modernistyczny architekt Bohdan Pniewski (1897-1965). I ten dawny budynek loży masońskiej (choć ponoć nie miał nic wspólnego z masonerią) został przekształcony na willę mieszkalną dla tego projektanta właśnie. Tak naprawdę to istniał tu pałacyk, zaprojektowany w 1781 r. przez innego wielkiego architekta Szymona Zuga, zaprojektowany dla Kazimierza Poniatowskiego, starszego brata naszego króla Stanisława.

Willa Pniewskiego - widok od strony niecki ogrodowej

Drzewa coraz bardziej zasłaniają budynek

Do 1933 r. właścicielem posiadłości był Stefan Potocki, który to sprzedał budynek Pniewskiemu. Ten przekształcił go w willę, która w odmienionej formie istnieje do dziś.

Tablica poświęcona historii budynku

 Na jednej ze ścian można ujrzeć taki oto napis: „SCANDIVS /DDAR/ FX/ TAMRC+”, co znaczy „ Pnący się przebudował świątynię masonów i zamieszkał w niej” . Ten „pnący” to oczywiście sam architekt – Pniewski. Choć rodzina Pniewskich została wysiedlona z tego domu już z początkiem wojny, to powróciła do niego, tuż po zakończeniu działań wojennych. Dopiero po śmierci architekta, posiadłość przeszła w 1966 r. w ręce Muzeum Ziemi PAN. Do dziś działa tu muzeum.

Napis na rogu fasady frontowej

Tym, co w tej willi najbardziej porusza, to miejsce pamięci. Pamięci młodego człowieka, Powstańca, który w budynku tym zakończył swój krótki żywot.

Miejsce powstańczej tragedii

Nie znane jest ani imię ani nazwisko tego, który w powstaniu poniósł ofiarę największą. Wiemy, że był to młodzieniec, który obsługiwał granatnik PIAT ( z ang. Projector Infantry Anti-Tank). Ostrzeliwał nadciągające od strony Sejmu niemieckie czołgi. I śmierć zastała go na posterunku 12 września 1944 r.

Fragment ekspozycji - to taki czołg przyczynił się do śmierci Powstańca

Archiwalne zdjęcia przedstawiające rejon starć z okupantem

Fragment ekspozycji

Fragment ekspozycji, w której można przeczytać, że obsługa PIATa nie należała do lekkich rzeczy. Z tego wynika, że Nieznany Powstaniec musiał być rosłym młodzieńcem

Na marmurową posadzkę rozlała się krew, która wsiąkła w podłoże tak, że po wojnie nie dało się jej usunąć. Plama krwi uparcie była widoczna, jakby chciała przypomnieć o tej małej, cichej wręcz, tragedii młodego człowieka.

Ślady krwi powstańczej

Dlatego postanowiono zadbać o ten kawałek podłogi, zabezpieczono go szkłem i przeznaczono jako miejsce pamięci, opatrując napisem: „Utrwalone w marmurze ślady krwi przelanej przez nieznanego Powstańca Warszawy w 1944 r”.

Miejsce śmierci Powstańca - patrząc na tę wielką plamę krwi, mam nadzieję, że ten Powstaniec nie cierpiał długo, że śmierć nastąpiła natychmiast

Powojenne podejrzenia, że krew ta należy do jakiegoś powstańca, zostały potwierdzone przez ekspertów Instytutu Kryminalistyki i Kryminologii Akademii Spraw Wewnętrznych w 1978 r.

Tablica poświęcona  poległym żołnierzom, którzy życie swe zakończyli w obronie tego jednego budynku...

Miejsce pamięci znajduje się niejako na półpiętrze, na klatce schodowej

W budynku willi Pniewskiego rannych zostało kilkunastu powstańców. Na Powiślu i w samym Śródmieściu walki były zaciekłe. Powstańcy kanałami próbowali dostać się do swych plutonów. Tak bardzo wierzyli, że uda się wywalczyć dzielnicę po dzielnicy. Wraz z upływem 63 dni, wiara ta gasła, jak gasło życie w piersi młodych ludzi.

Fragment ekspozycji przedstawiającej relację z przebiegu walk w okolicy willi Pniewskiego

Obok tablicy upamiętniającej innych żołnierzy poległych w tym miejscu, umieszczono też fragment wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Bez imienia”:

„…Oto jest chwila bez imienia,

Wypalona w czasie, jak w hymnie.

Nitką krwi jak struną – za wozem,

Wypisuje na bruku swe imię…”

Przypomnę, iż autor wiersza również zginął w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego, dokładnie 4 sierpnia 1944r.

Fragment wiersza Baczyńskiego

Coraz mniej dotrwało do naszych czasów tych bohaterskich Kolumbów. Odchodzą z każdym rokiem. Widać to po obchodach. Coraz mniej starszych ludzi zasiada w ławkach z biało-czerwonymi opaskami na ręku. A jeśli już siadają, to zapewne wspominają, że był taki dzień sierpniowy…

Ten znak kojarzy każdy - Polska Walcząca

Obelisk poświęcony żołnierzom AK z Batalionu Miłosz, z różnych zgrupowań i kompanii, tych, których sporo poległo w tej okolicy