Tokarnia - życie na przełomie wieków

Życie dawne, życie minione…

XIX w., choć dla niektórych może wydawać się odległy, to jednak zapoczątkował dzisiejsze skanseny. Bo przecież domy kryte strzechą czy studnie z żurawiem, obecnie podziwiamy właśnie w takich parkach tematycznych. A potem okazuje się, że dla wielu z nas, to nie takie odległe czasy, bo dziadkowie mieszkali w takiej chałupie, a to my sami mieliśmy dzieciństwo w takiej zagrodzie, albo pamięta się czas, kiedy we wsi stała sobie jeszcze taka chałupka, albo karczma przy drodze czy też nabierało się wody ze studni, bo kto słyszał o bieżącej wodzie w kranie. I nagle takie obiekty nabierają innych barw. Przywołuje się sentymentalne wspomnienia, łezka się w oku zakręci, uśmiech zabłąka się na ustach. Osobiście bardzo lubię przenosić się w czasie i odwiedzać takie przybytki. Dziś zapraszam Was do Parku Etnograficznego w Tokarni. Poznajmy Muzeum Wsi Kieleckiej.

No to zaczynamy przygodę w czasie ;)

Nie ma wątpliwości, że przejście przez tą bramę, to jak wejście do wehikułu czasu...

Skansen powstał w 1976 r. a jego działalność zaczyna się rok później. Profesor Roman Reinfuss, znawca kultury ludowej oraz etnograf dążył do umieszczenia w jednym miejscu typowego układu osadniczego wiosek z ziemi kieleckiej, z różnych jej części. I w zasadzie park jest realizacją pracy naukowej profesora. Odwiedzający skansen turyści, mogli wejść do niego dopiero w 1986 r. Całość założenia ma 65 hektarów, z czego 20 hektarów to las. Jest to bardzo duży teren, na którego zwiedzanie należałoby przeznaczyć cały dzień. Odwiedziłam skansen dwa razy i wiem, że wszystkiego nie zobaczyłam ani za pierwszym, ani za drugim razem. 

Całość skansenu objęta jest ochroną jako zabytek

Plan Parku Etnograficznego w Tokarni - to naprawdę spory teren

Muzeum Wsi Kieleckiej jest podzielone na sektory, choć wszystkie one przenikają się nawzajem, a spacerując wcale nie czuje się, że wkracza się już w inną część. I tak, mamy sektor małomiasteczkowy, wyżynny, świętokrzyski, dworsko-folwarczny, lessowy oraz nadwiślański. A w nich przykłady budownictwa drewnianego od XVII do XX w. Zapraszam na spacer, po drodze opowiem coś nie coś ;)

Wita nas Chałupa z Siekierna, zbudowana w 1887 r. przez nieznanego cieślę. Obecnie jest to budynek zaadoptowany na muzealną karczmę.

Chałupa z Siekierna

Spichlerz z Wyszmontowa to XVIII w. budynek gospodarczy, dwukondygnacyjny i jeszcze z użytkowym poddaszem. Obecnie pełni funkcję sali wystawienniczej, prezentującej kulturę i sztukę ludową regionu Kielc.

Sielskich obrazków w skansenie nie brakuje

Już na początku zwiedzania mija się Dom ze Skorzowa. W budynku tym odtworzono wnętrze domu doktora Witolda Poziomskiego (1878-1966), lekarza z Suchedniowa (miejscowości oddalonej o 25 km od Kielc). Ponoć był to człowiek z dużym poczuciem humoru, co zapewne pomagało w jego długoletniej praktyce zawodowej. Pomagał on chorym, bez względu na ich status majątkowy. Taki Doktor Judym...

Prezentowane meble są w większości sprzętami oryginalnymi sprzed II wojny światowej, w dodatku pochodzą z mieszkania doktora W. Poziomskiego.

Tabliczka przy oknie od razu sugeruje, że w domu tym urzęduje medyk

Dom ze Skorzowa

Budynek ten powstał pod koniec drugiej połowy XIX w. Jego fundatorami byli zamożni rolnicy - Andrzej i Jadwiga Lasia, żyjący na przełomie wieków. 

Budynek jest bardzo reprezentacyjny

Taką serwantkę, tzn. niedokładnie taką, ale tego typu, miała moja Babunia. Na szczęście mój Starszy Brat oddał ją do renowacji i dziś ma oryginalny mebel w domu

W kuchni zachowała się oryginalna kuchnia na fajerki. Czyż posiłki z takiej kuchni węglowej nie smakowały lepiej?

I takie wnętrze pamiętam ze starej chałupy Babci - skrzypiąca szafa trzydrzwiowa i toaletka z wielkim lustrem, które już tak bardzo zaśniedziało, że mało co było widać... W takim pokoju spał lekarz

Niewątpliwie sporą atrakcją w Domu ze Skorzowa jest przedstawienie gabinetu lekarskiego. Między 1918 r. a 1939 r. w małych miasteczkach nie było stałych gabinetów lekarskich. Lekarze zazwyczaj dojeżdżali bryczkami do pacjentów, bądź przyjmowali ich we własnych mieszkaniach. W skansenie zaaranżowano taki gabinet. I tu pojawia się pewna ciekawostka. A właściwie kilka. 

Otóż uwagę przykuwa dziwny stół z tubą. To przedwojenny aparat do naświetlań. To tzw. Budka Cieplna, Budka Polano, w której naświetlano miejsca chorobowe żarówkami w porcelanowych oprawach o mocy 25-40 W. Czas naświetlań był różny, od 20 do 30 minut, a temperatura wewnątrz dochodziła do 45-60 stopni.

Kolejną ciekawostką jest telefon czy żyrandol. To efekt upowszechniania się elektryczności, która już we wspomnianym Suchedniowie, gdzie działał doktor W. Poziomski, zaczęła pojawiać się w latach 30. XX w. Także wzrok przyciąga oryginalny fotel ginekologiczny. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że kobiety zwykle rodziły we własnych łóżkach, tylko przy pomocy akuszerek lub bez nich, to przestaje nas dziwić liczba zgonów przy porodach trudnych. Dzięki takim fotelom i pracy lekarza, statystyki umieralności wydawały się o niebo lepsze. Także fotel taki był pomocny, kiedy chodziło o porady w leczeniu schorzeń dróg rodnych. Nie dziwi ten fakt, bo przy świadomości kobiet z chłopskiej warstwy społecznej, ich stan wiedzy nie był zwykle na wysokim poziomie. 

W gabinecie lekarza - aparat do naświetlań. Obok umywalka przenośna, uruchamiana naciśnięciem na pedał na dole

Gabinet lekarski - fotel ginekologiczny

Idąc dalej natrafiamy na Organistówkę z Bielin. To bardzo przyjemna ekspozycja. Oczywiście poza samą konstrukcją budynku, czy wyglądem zewnętrznym, czego tu nie neguję, ale fajniejsze jest to, co w środku. Urządzono tu bowiem.... XIX w. aptekę oraz wnętrza domu znanej rodziny aptekarzy Górbielów z Suchedniowa. Tutaj należałoby podkreślić, że taki aptekarz we wsi, często zastępował lekarza, dawkując leki przeciwbólowe, czy ziołowe nalewki. 

Meble apteczne pochodzą z nieistniejącej apteki w Busku Zdroju. Ciekawostką jest oznaczanie buteleczek z miksturami. Te, zawierające środki odurzające, zwane "Narcotica" oznaczano czarnymi etykietami z czerwoną obwódką i białym napisem. Te butelki, które zawierały truciznę, oznaczone jako "Venena" lub "Tabula A" posiadały etykiety czarne z białym napisem. Leki o silnym działaniu, czyli "Tabula B" miały białe szyldy z obwódką i napisem czerwonym. Najwięcej flaszeczek w aptece było tych z lekami o słabym działaniu, czyli "Tabula C". Ich etykietki były białe z czarną obwódką i czarnym napisem. Weź się i nie pomyl...

Organistówka z Bielin, powstała prawdopodobnie w połowie XIX w.

W aptece można było nabyć także środki spożywcze, kremy, pachnidła i maści wszelkiej maści

Nie wiem jak Wy, ale dla mnie pora na karmelka, taka jestem osłabiona jakaś...

Wnętrze apteki i lada służąca do wydawania leków. Syfony w aptece przypominają o fakcie, że w aptekach sprzedawano też lemoniady i wody mineralne

Miejsce pracy aptekarza. Na uwagę zasługuje tu duży słój na pijawki, moździerze do rozdrabniania tabletek i mieszania mikstur oraz unikatowe XVIII w. urządzenie do lania woskowych świec.

Wnętrze mieszkania aptekarzy Górbielów urządzone jest zgodnie z modą lat 30.XX w.

Pan domu zazwyczaj był proszony na posiłek, który wcześniej przygotowywały kobiety

Pokój aptekarza, który często służył za dyżurkę na nocnych dyżurach

Tokarnia to skansen, w którym prezentowane są nie tylko "ładne" domy, ale przede wszystkim styl życia, jaki prowadzili ich właściciele, mieszkańcy, goście. Dzięki odtwarzanym wnętrzom, można po sprzętach czy ubiorach, poznać czym się zajmowali, jakie zawody uprawiali.


Chałupa z Daleszyc z 1892 r., a w niej urządzony warsztat małomiasteczkowego szewca

Izba połączona z kuchnią w domu u miejscowego szewca

Warsztat szewca w tej samej izbie

Chałupa z Szydłowa z 1705 r.  a w niej ekspozycja przedstawiająca życie i pracę ubogiego żydowskiego krawca

Wnętrze Domu z Ćmielowa - stół zastawiony na przyjęcie gości, zgromadzonych z okazji chrztu dziecka

Dzieci bawiące się w oddzielnej izbie

Dom z Wąchocka prezentujący małomiasteczkowy sklepik, czyli życie sklepikarza z lat 30. XX w.

Oryginalne meble sklepowe z lat 30. XX w. z kolekcją szkła do alkoholu, pudełka do tytoniu itp. Sklep wyposażony był w tzw. mydło i powidło, czyli od wyrobów wędliniarskich, przez produkty kosmetyczne do wyrobów papierniczych włącznie

Sklep wyposażony był w oryginalną lodówkę browaru HABERBUSCH  i jak napis głosi służyła ona wyłącznie do piwa i lemoniady 

Wnętrze mieszkania sklepikarza

Spacerując po skansenie, można podziwiać architekturę drewnianą i zupełnie zatracić się w czasie...

Plebania z Goźlic z 1768 r. Wzniesiona na koszt dziedzica i jednocześnie plebana Jerzego Dobrzańskiego. To jedyna drewniana plebania z XVIII w. na terenie Kielecczyzny 

Trakt w skansenie, prowadzący do dworu

Jeden z wiatraków w skansenie

Dzwonnica z Kazimierzy Wielkiej oraz Kościół Szpitalny z Rogowa

Zazwyczaj w każdym skansenie mamy jakiś obiekt sakralny. Nie inaczej jest w Tokarni. Kościół sprowadzono tu w 1996 r. i do dnia dzisiejszego pełni swą funkcję zgodnie z przeznaczeniem, gdzie odbywają się regularne msze święte. Sam kościół pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia powstał w Rogowie w 1763 r. a ufundował go Michał Wodzicki, dziedzic Rogowa, podkanclerzy wielki koronny i biskup. Pierwotnie był kaplicą przy przytułku. Gdy ten zlikwidowano, kaplicę włączono do parafii, a po przeniesieniu do skansenu, ponownie konsekrowano.

Modrzewiowy kościół szpitalny z Rogowa

Ławki dla wiernych przed świątynią

Wnętrze kościółka z rokokowymi ołtarzami bocznymi. W ołtarzu głównym Madonna z Dzieciątkiem, obraz, który uznawany był za cudowny. Na suficie barokowe malowidła z elementami sztuki ludowej

Malowany konfesjonał jest cennym zabytkiem kościelnym

Nie tylko na plebanii zdarzało się, że leczono choroby ziołami

Park Etnograficzny w Tokarni to także przedstawienie zwyczajów, obrzędów i strojów regionu Kielecczyzny. Mamy ich tu spory przekrój...

Zagrody w skansenie

Stroje ludowe

Ubiory codzienne i ubiory świąteczne 

Wystawa materiałów i sprzętów przędzalniczych

Okno na świat...

Dla mnie, w skansenach,  zawsze najbardziej urocze są domostwa kryte strzechą. Nie znano przecież blachodachówki, tak popularnej dzisiaj. Budowano z naturalnych składników, choć drewno i słoma to materiały łatwopalne, więc i o pożary nie było trudno. Ale w takich domach, mam wrażenie, ludzie żyli zdrowiej. Nie jedli chemii, nie wdychali smoga, żyli prosto, ale uczciwie. Może nie było łatwo, dzień zaczynał się z pianiem kura, a kończył z nastaniem nocy. Dziś wydłużamy sobie dzień żarówką w lampce.

Zagroda z Bukowskiej Woli została wzniesiona w 1875 r.

Zagroda ze Ślęzan z przełomu XVIII i XIX w.

Przy zagrodzie znajduje się zrekonstruowana studnia z drewnianą cembrowiną i "żurawiem"

Z drugiej strony Zagrody z Bukowskiej Woli

Koziołek w skansenie

I reszta stadka ;)

Gruba połać strzechy

W Chałupie z Nasiechowic z 1895 r., gdzie prezentowane jest domostwo garncarza

Izba mieszkalna garncarza - ściany bielone wapnem, a u sufitu ludowe "pająki" z okresu wielkanocnego

Dwie zagrody: z lewej ze Szczepanowic(1855 r.), z prawej ze Złotnik 91860 r.)

Sielski obrazek ze skansenu

Zagroda okolna z Kaliny Małej (1852 r.) - typ zagrody zamkniętej. Odtworzono tu warunki życia zamożnej rodziny chłopskiej z lat 30. XX w. Gospodarze, oprócz pracy na roli zajmowali się też powroźnictwem, o czym świadczą sprzęty i narzędzia zgromadzone przy wozowni

Wnętrze izby domu z Kaliny Małej

"Zapiecek" - ciepłe łóżko za piecem

Kwintesencja skansenu: chałupa kryta strzechą + garnki na płocie + wiatrak :) :) :)

Wiatrak z Dębna, typowy "koźlak" wybudowany w 1880 r. To jedna z najstarszych i zarazem ostatnia taka budowla w Górach Świętokrzyskich. Większość z zachowanych wiatraków przestała działać między 1955 a 1965 rokiem

Tokarnia, jak już wspomniałam, składa się też z zespołu dworsko - folwarcznego. Dlatego nieodzownym elementem infrastruktury parku jest Dwór z Suchedniowa. Został on wzniesiony na początku XIX w. a jego właścicielem był Wincenty Tarczyński. Ciekawostką budynku jest to, że do końca XIX w. funkcjonowała w nim stacja pocztowa, która zakończyła swoją działalność kiedy zlikwidowano w 1885 r. komunikację konną na rzecz rozwijającego się transportu kolejowego.

Dwór z Suchedniowa - tego dnia przyjmował wielu gości ;)

Magnolia przed frontową elewacją

We wnętrzu odtworzono warunki życia średniozamożnej rodziny szlacheckiej z XIX w. Jej zwyczaje, sprzęty jakich używała, jakiej pracy i jakim rozrywkom się oddawała.

Fortepian w bawialni czy salonie służył do domowych koncertów, umilania sobie czasu podczas zimowych czy letnich wieczorów

Secesyjna lampa u sufitu

Sypialnia państwa domu, gdzie dokonywano także codziennej toalety

Sypialnia gospodarzy

Ozdobna spluwaczka

Gabinet pana domu, gdzie mężczyzna wypoczywał i pracował, zarządzając majątkiem

Leżanka w stylu empire i obowiązkowo nad nią biała broń na ozdobnym gobelinie

Rodzinna fotografia, być może Państwa Tarczyńskich z synem

Bawialnia we dworze to część zarezerwowana raczej tylko dla domowników, gości przyjmowano w reprezentacyjnym salonie

Jadalnia - miejsce, gdzie zbierano się na posiłki

Izba czeladna, gdzie służba zajmowała się pracami gospodarskimi tj. praniem, prasowaniem, maglowaniem. Już wiem, dlaczego nie mam służby... bo nie mam izby czeladnej ;)

Kuchnia dworska wraz ze spiżarnią - to tu powstawały posiłki i toczyło się życie służby

Pokój dziecięcy, zdaje się rezydowały tu dziewczynki :)

Wózek dziecięcy z wikliny

Ośmiorak z Rudy Pilczyckiej, wybudowany w 1914 r. to drewniany, wielorodzinny dom folwarczny z XIX w., który zamieszkiwała służba dworska

Sielskie życie na wsi ;)

W dawnym dworskim spichlerzu umieszczono stałe wystawy prezentujące stroje ludowe a także inne, prezentujące trochę historii regionu.

Czepce panny młodej

Stroje weselne

Czasy powojenne, gdzie elektryczność wkroczyła na wieś

Czasy PRL-u na wsi i w mieście

Posterunek Policji Państwowej po 1919 r.

Areszt przy posterunku

Teren skansenu jest tak wielki, że przypomina małe miasteczko. Ale wciąż czuje się tu ducha minionego życia...

Na pierwszym planie - Wiatrak z Grzmucina z 1921 r. To drewniany młyn wietrzny tzw. "paltrak", w którym zboże mielone było do 1950 r.

Wiatrak "koźlak" z Janika z 1861 r. to obecnie najstarszy młyn wietrzny zachowany na Kielcczyźnie. A w głębi widać ruiny zamku w Chęcinach

Choć to, co przedstawiłam, to zaledwie ułamek całości, myślę, że jesteście już zmęczeni wędrówką. A więc, czas na kawę czy herbatę. A jeśli zapragniecie się wybrać do Tokarni, załóżcie wygodne buty i przeznaczcie sobie na spacer cały dzień. To miejsce jest wyjątkowe i można by o każdym obiekcie pisać i pisać. Tym razem skupiłam się wyłącznie na ciekawostkach a nie na samych konstrukcjach. Ale jeśli kogoś to bardzo interesuje, to zapraszam na stronę Etnograficznego Parku w Tokarni.
Życie dawne, życie minione... Czy na pewno? Przekonajcie się sami!

Centrum Dydaktyczno - Konferencyjne przy Muzeum Wsi Kieleckiej